Gezondheid en leefstijl
Verschillen in Utrecht
Ook in 2020 zijn er grote verschillen in gezondheid en leefstijl in Utrecht. De verschillen zijn het grootst tussen groepen met een verschillend opleidingsniveau en tussen Utrechters die niet kunnen rondkomen en Utrechters die dat wel kunnen. Utrechters met een minder goede gezondheid en leefstijl hebben vaker basisonderwijs of vmbo als hoogst afgeronde opleiding, moeite met rondkomen, een niet-westerse migratieachtergrond en wonen vaker in de wijk Overvecht. Soms zijn de mannen gezonder en soms de vrouwen, dat is afhankelijk van de indicator waar we naar kijken. Wel hebben vrouwen over het algemeen een gezondere leefstijl dan mannen.
Gezondheid
Kwaliteit van leven
De grootste verschillen in kwaliteit van leven zien we tussen Utrechters die niet kunnen rondkomen en Utrechters die dat wel kunnen. Uitzondering op deze regel zijn verschillen in ervaren gezondheid. Het opleidingsniveau zorgt voor de grootste verschillen in ervaren gezondheid. 91% van de Utrechters met een hbo- of wo-opleiding voelt zich gezond. Dit is 57% bij Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding. Van de Utrechters die kunnen rondkomen voelt 87% zich gezond. Dit is 70% onder Utrechters die dat niet kunnen. De ervaren gezondheid is ook minder goed bij vrouwen, ouderen, volwassenen met een niet-westerse migratieachtergrond en inwoners van de wijk Overvecht.
Ervaren gezondheid naar opleiding, 2020
Of iemand kan rondkomen hangt sterk samen met het geluksgevoel, zingeving, aanpassingsvermogen en het vertrouwen in de toekomst van Utrechters. Van de Utrechters die niet kunnen rondkomen is 39% (bijna) elke dag gelukkig, tegenover 57% van de Utrechters die wel kunnen rondkomen. Utrechters die niet kunnen rondkomen kunnen zich minder goed aanpassen bij veranderingen in hun leven, hebben minder vaak vertrouwen in de toekomst en vinden hun leven en de dingen die ze doen minder vaak betekenisvol.
Levensverwachting
De levensverwachting van Utrechtse vrouwen is 3,2 jaar langer dan die voor mannen. Dit is vergelijkbaar met de cijfers over heel Nederland. Er zijn geen verschillen in de levensverwachting in goed ervaren gezondheid tussen mannen en vrouwen in Utrecht. Er zijn grote verschillen in (gezonde) levensverwachting tussen Utrechtse wijken. Het verschil tussen de wijk met de hoogste en laagste levensverwachting is 5 jaar. Verschillen in gezonde levensverwachting zijn nog groter. Inwoners van Overvecht leven gemiddeld 57 jaar in goed ervaren gezondheid. Dit is 65 jaar voor alle Utrechters gemiddeld en 71 jaar voor inwoners van de wijk Noordoost. Er zijn geen cijfers over de verschillen in (gezonde) levensverwachting naar geslacht, opleiding, rondkomen of migratieachtergrond.
Levensverwachting in goed ervaren gezondheid naar wijk, 2017-2020
Lichamelijke en psychische gezondheid
De verschillen in lichamelijke en psychische gezondheid tussen groepen zijn groot. Chronische aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten en diabetes, komen veel vaker voor bij oudere volwassenen, Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding, Utrechters die niet kunnen rondkomen, Utrechters met een niet-westerse migratieachtergrond en inwoners van de wijken Overvecht en Zuid. Zij worden ook vaker belemmerd in hun dagelijkse bezigheden door aandoeningen. 40% van de Utrechters met basisonderwijs of vmbo heeft een hart- of vaatziekte (incl. hoge bloeddruk). Dit is 7% onder Utrechters met een hbo- of wo-opleiding. Utrechters met basisonderwijs of vmbo voelen zich ook meer dan drie keer zo vaak sterk belemmerd in hun dagelijkse bezigheden door chronische aandoeningen dan volwassenen met een hbo- of wo-opleiding.
De lichamelijke gezondheid neemt af met het ouder worden, maar jongere volwassenen hebben vaker psychische klachten en een hoog risico op psychische problemen.
We zien grote verschillen in psychische gezondheid tussen Utrechters die niet kunnen rondkomen en Utrechters die dat wel kunnen. Volwassenen die niet kunnen rondkomen hebben twee keer zo vaak stress dan Utrechters die wel kunnen rondkomen. Ook heeft 47% van de Utrechters die niet kunnen rondkomen minimaal één psychische klacht, vergeleken met 23% van de Utrechters die wel kunnen rondkomen. Een hoog risico op psychische problemen komt vier keer zo vaak voor onder volwassenen die niet kunnen rondkomen dan onder volwassenen die dat wel kunnen. Ook Utrechters met een niet-westerse migratieachtergrond hebben vaker stress, psychische klachten en een hoog risico op psychische problemen.
Stress naar rondkomen, 2020
Leefstijl
Er zijn grote verschillen in leefstijl naar opleidingsniveau, wel of niet kunnen rondkomen en tussen wijken. Overgewicht komt bijna 2,5 keer zo vaak en obesitas bijna vijf keer zo vaak voor bij volwassenen met basisonderwijs of een vmbo-opleiding dan bij volwassenen met een hbo- of wo-opleiding. Volwassenen met basisonderwijs of vmbo voldoen ook het minst vaak aan de beweegrichtlijnen. Mannen hebben vaker overgewicht, maar vrouwen hebben vaker obesitas. Roken komt het meest voor bij Utrechters die niet kunnen rondkomen, 31% tegenover 15% van de inwoners die wel kunnen rondkomen. Er is een groot verschil tussen wijken in zelf-gerapporteerd overmatig en zwaar alcoholgebruik. In Leidsche Rijn geeft 11%, en in Overvecht 12% van de inwoners zwaar alcoholgebruik aan. In de Binnenstad geldt dit voor 28% en in Oost voor 29% van de inwoners.
Overmatig alcoholgebruik naar wijk, 2020
Gezondheid van Utrechters in een kwetsbare situatie
Tussen november 2020 en maart 2021 heeft panel Meetellen in Utrecht een onderzoek uitgevoerd over ‘Gezond Leven’. 131 panelleden hebben een vragenlijst ingevuld en 21 panelleden zijn geïnterviewd. Meetellen in Utrecht is een onderzoeksbureau voor en door Utrechters in een kwetsbare situatie. Dit zijn bijvoorbeeld mensen met psychiatrische problemen, een verslaving, of mensen die dakloos (geweest) zijn.
In dit onderzoek geeft 29% van de panelleden aan dat zij een (zeer) goede gezondheid hebben. Gemiddeld in Utrecht is dit 83%. 73% van de panelleden heeft één of meer chronische aandoeningen. Gemiddeld in Utrecht is dit 26%. Ook is het panel van Meetellen vaker eenzaam: 45% van de panelleden is ernstig eenzaam en 31% is wel eens eenzaam.
Bijna de helft van de panelleden kan informatie over gezondheid niet altijd goed vinden. Dit lukt ze niet goed vanwege beperkte digitale vaardigheden, moeilijk woordgebruik en tegenstrijdige en onbetrouwbare informatie op het internet. 12% van de panelleden heeft een medische behandeling nodig gehad, maar heeft deze niet ontvangen. De meest genoemde redenen hiervoor zijn de coronapandemie, gebrek aan financiën of een wachtlijst. Daarnaast voelt een derde van de panelleden zich niet altijd serieus genomen door hun zorgverlener.
Vier op de tien panelleden ervaren (heel) veel stress. De meest genoemde stressbronnen zijn de coronapandemie, de eigen gezondheid en geldzaken. De coronapandemie heeft een grote (vooral negatieve) impact op het leven van de panelleden, met name op hun psychische gezondheid. Daarnaast heeft de coronapandemie een behoorlijke impact op het gebied van leefstijl, bijvoorbeeld omdat panelleden minder vaak sporten, bewegen en slechter slapen.
Langjarige ontwikkelingen in de verschillen
Hieronder beschrijven we de langjarige trends in verschillen in gezondheid en leefstijl. We kijken terug in de tijd, vaak al vanaf 2006 of 2008. In de vorige uitgave van deze monitor bekeken we deze langjarige trends tot en met 2018, nu tot en met 2020.
Kwaliteit van leven
De verschillen in kwaliteit van leven zijn tussen 2012 en 2020 over het algemeen stabiel. Verschillen in ervaren gezondheid naar leeftijd en migratieachtergrond worden kleiner, omdat volwassenen ouder dan 40 jaar en Utrechters met een niet-westerse migratieachtergrond zich gezonder zijn gaan voelen.
Lichamelijke en psychische gezondheid
De gezondheidsverschillen zijn tussen 2006 en 2020 over het algemeen stabiel. We zien wel een toename van de gezondheidsachterstand van Utrechters die niet kunnen rondkomen. Zij hebben steeds vaker één of meer psychische aandoeningen of meerdere chronische aandoeningen tegelijkertijd (multimorbiditeit). Deze langjarige stijging zien we niet bij Utrechters die wel kunnen rondkomen.
Minimaal twee chronische aandoeningen naar rondkomen
Ook de gezondheidsachterstand van Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding neemt toe tussen 2006 en 2020. Dit geldt alleen voor verschillen in lichamelijke gezondheid. Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding hebben steeds vaker hart- en vaatziekten en meerdere chronische aandoeningen tegelijkertijd (multimorbiditeit). Deze stijging zien we niet bij de groep met een hbo- of wo-opleiding.
De gezondheidsachterstand van Utrechters met een niet-westerse migratieachtergrond blijft over het algemeen stabiel. Utrechters met een niet-westerse migratieachtergrond ervaren wel steeds minder vaak zware belemmeringen in hun dagelijkse bezigheden door aandoeningen tussen 2008 en 2020. Het verschil met Utrechters zonder migratieachtergrond wordt daarmee kleiner.
Zwaar belemmerd door chronische aandoeningen naar migratieachtergrond
Leeftijdsverschillen zijn stabiel of worden soms kleiner. Verschillen in ervaren gezondheid worden kleiner, omdat oudere Utrechters zich steeds gezonder gaan voelen. Verschillen in chronische aandoeningen worden kleiner, doordat volwassenen onder de 40 jaar over de jaren heen steeds vaker chronische aandoeningen rapporteren.
Leefstijl
De verschillen in leefstijl zijn tussen 2003 en 2020 over het algemeen stabiel, met uitzondering van verschillen tussen opleidingsgroepen. De verschillen in overgewicht en obesitas tussen opleidingsgroepen worden groter. Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding hebben over de jaren heen steeds vaker overgewicht of obesitas. Bij Utrechters met een hbo- of wo-opleiding neemt overgewicht of obesitas niet toe. Ook het verschil in ontbijten is groter geworden doordat Utrechters met een hbo- of wo-opleiding over de jaren heen steeds vaker gaan ontbijten. Het verschil in roken wordt iets kleiner, door een sterkere daling van het percentage rokers in de groep Utrechters met basisonderwijs of vmbo.
Obesitas naar opleiding
Leeftijdsverschillen in leefstijl worden vaak kleiner. Over het algemeen hebben jongere volwassenen een ongezondere leefstijl dan ouderen, maar jongere Utrechters zijn de afgelopen jaren steeds (sneller) gezonder gaan leven, waardoor de verschillen kleiner worden. Jongere volwassenen zijn minder overmatig en zwaar alcohol gaan drinken. Daarnaast zijn ze sneller minder gaan roken en meer gaan ontbijten tussen 2003 en 2020 dan oudere Utrechters.
Verschillen in gezondheid en leefstijl in het eerste jaar van de coronapandemie
De monitoring van gezondheidsverschillen is, evenals de aanpak ervan, een kwestie van lange adem. We beschrijven in deze monitor daarom langjarige trends in verschillen tot en met 2020. Ontwikkelingen op de korte termijn hebben maar beperkt invloed op de langjarige trends die in deze monitor worden beschreven.
De laatste Gezondheidspeiling is uitgevoerd in het najaar van 2020, dus tijdens het eerste jaar van de coronapandemie. Daarmee zijn de cijfers uit 2020 niet zomaar een herhaalde meting om de gezondheid van Utrechters blijvend te monitoren, maar bieden ze ook een eerste inzicht in de mogelijke invloed van de coronapandemie op de gezondheid. We benadrukken dat de Gezondheidspeiling in 2020 een momentopname is in een uitzonderlijke periode. We kunnen niet aannemen, dat wat we in 2020 waarnemen, zal doorzetten. Wel geeft het een eerste inzicht in de impact van de coronapandemie op verschillende groepen in Utrecht.
Als we daarvoor in detail kijken naar de ontwikkelingen tussen 2018 en 2020, zien we geen extra toename van de verschillen in gezondheid en leefstijl. Sommige verschillen lijken zelfs kleiner te zijn in 2020 dan in 2018. Voorbeelden zijn:
- Het verschil in ervaren gezondheid tussen groepen met een verschillende migratieachtergrond is kleiner in 2020 dan in 2018, omdat de ervaren gezondheid van Utrechters met een niet-westerse migratieachtergrond sterker verbeterde dan van andere groepen.
- Het verschil in vertrouwen in de toekomst naar opleidingsniveau is kleiner in 2020 dan in 2018, omdat het vertrouwen van Utrechters met basisonderwijs of vmbo verbeterde, terwijl het vertrouwen van Utrechters met een hbo- of wo-opleiding is afgenomen.
- Het verschil tussen opleidingsgroepen met een hoog risico op psychische problemen is kleiner in 2020 dan in 2018, omdat dit risico onder Utrechters met basisonderwijs of vmbo afnam, terwijl Utrechters met een hbo- of wo-opleiding iets vaker een hoog risico op psychische problemen rapporteerden.
- Verschillen in beweging tussen groepen die wel of niet kunnen rondkomen zijn kleiner in 2020 dan in 2018, omdat Utrechters die moeite hebben met rondkomen vaker zijn gaan bewegen.
Deze cijfers bieden aanleiding om te onderzoeken of we uit deze periode wat kunnen leren over wat kan werken in de aanpak van gezondheidsverschillen. Dit doen we op dit moment door deze cijfers kritisch te beoordelen en grondig te duiden met landelijke experts en Utrechtse professionals en bewoners. De resultaten komen in het najaar 2022 beschikbaar. Een eerste tussenstand staat in de Raadsbrief Aangrijpingspunten verkleinen gezondheidsverschillen.