Kenmerken van psychische kwetsbaarheid

In dit hoofdstuk beschrijven we kenmerken die volgens de classificatieboom-analyse samenhangen met behandeling voor psychische klachten en gegevens over groepen Utrechters met deze kenmerken. Gemiddeld maken ca. 39.000 Utrechters gebruik van behandeling voor psychische klachten. Dit is ongeveer 14% van de totale bevolking. De volgende kenmerken zijn gerelateerd aan behandeling voor psychische klachten:

• Utrechters met een uitkering  
• Utrechters met hoge huisartskosten 
• Utrechters met een leeftijd tussen de 25 en 64 jaar 
• Utrechters in een eenpersoons- of een overig huishouden 
• Utrechters met een Nederlandse herkomst 

Volgens de classificatieboom-analyse ontvangen Utrechters met een bepaalde combinatie van deze kenmerken vaker behandeling voor psychische klachten. Tabel 2 geeft weer welke combinatie van deze kenmerken vaker voorkomen bij inwoners met behandeling voor psychische klachten. Hoe meer kenmerken uit de classificatieboom-analyse iemand heeft, hoe vaker iemand behandeling voor psychische klachten heeft. 

Het kenmerk wat het meest belangrijk was in het onderscheiden van inwoners met behandeling voor psychische klachten is het hebben van een uitkering als inkomstenbron. Dit kenmerk komt ook in elke combinatie van kenmerken terug. We beschrijven daarom eerst de groep Utrechters met een uitkering en daarna groepen Utrechters met een uitkering in combinatie met één van de andere kenmerken. Vervolgens beschrijven we de samenhang tussen het aantal kenmerken uit de classificatieboom-analyse en de ernst van psychische klachten. Als laatste onderzoeken we of inwoners met de kenmerken van psychische kwetsbaarheid uit de classificatieboom-analyse vaker ondersteuning van de gemeente ontvangen via de Wmo.

A. Utrechters met een uitkering
Utrechters met een uitkering ontvangen meer dan drie keer zo vaak behandeling voor psychische klachten dan inwoners met een inkomen uit werk, vermogen, studiefinanciering of pensioen. 35% van de Utrechters die een uitkering ontvangen is in behandeling voor psychische klachten (ca. 9.000 Utrechters). Dit is meer dan drie keer zo veel dan bij Utrechters met inkomen uit werk, vermogen, studiefinanciering of pensioen. Van deze Utrechters heeft 11% behandeling voor psychische klachten. De ernst van de psychische klachten hangt ook samen met de inkomstenbron. Utrechters met behandeling voor psychische klachten en inkomen uit betaald werk, vermogen, studiefinanciering of pensioen maken vaker gebruik van lichtere psychofarmaca, zoals psychostimulantia, slaapmiddelen of kalmerende middelen, dan Utrechters met een uitkering. Utrechters met een uitkering gebruiken juist vaker medicijnen voor ernstige psychiatrische aandoeningen, bijvoorbeeld verslavingsmedicatie, antidepressiva of antipsychotica.

Utrechters met een uitkering hebben ook vaker andere kenmerken die negatief samenhangen met behandeling voor psychische klachten. 43% van deze Utrechters heeft basisonderwijs of vmbo afgerond; 14% heeft een hbo- of wo-opleidingsniveau. Van de Utrechters met een inkomen uit werk, vermogen, studiefinanciering of pensioen heeft 45% een hbo- of wo-opleiding afgerond. Ook wonen Utrechters met een uitkering vaker in een huurwoning met huurtoeslag dan Utrechters met een inkomen uit werk, vermogen, studiefinanciering of pensioen. 

Figuur 1. Utrechters met een uitkering wonen vaker in een huurwoning met huurtoeslag

B. Utrechters met een uitkering en andere kenmerken
Utrechters met een uitkering en hoge huisartskosten 
Utrechters met behandeling voor psychische klachten maken hogere kosten voor huisartsconsulten dan inwoners zonder GGZ behandeling. Dit hebben we onderzocht op basis van declaratiegegevens van zorgverzekeraars, waar informatie te vinden is over de kosten voor huisartsconsulten.  Dit kan iets zeggen over de ernst of over het aantal huisartsconsulten dat iemand heeft gehad. De classificatieboom-analyse laat zien dat Utrechters met behandeling voor psychische klachten en hoge huisartskosten vaak ook een uitkering hebben als belangrijkste inkomstenbron.

Figuur 2. Percentage Utrechters met hoge huisartsenkosten naar inkomstenbron en behandeling voor psychische klachten

De inkomstenbron van een inwoner is dus ook van invloed op de hoogte van de huisartskosten. Dit geldt ook voor Utrechters die niet in behandeling zijn bij de GGZ. Zij maken namelijk vaker hoge huisartskosten wanneer ze een uitkering ontvangen dan wanneer ze een inkomen hebben uit werk, vermogen, studiefinanciering of pensioen (Figuur 2). Een verklaring hiervoor kan zijn dat inwoners met een uitkering vaker een beroep doen op de huisarts vanwege mentale en lichamelijke klachten als gevolg van stress. In de gesprekken met (ervarings)deskundigen wordt benadrukt dat huisartsbezoek en herhaaldelijk terugkerende “vage” klachten kunnen wijzen op niet (h)erkende psychische klachten.

Verkapte signalen voor risico op psychische kwetsbaarheid zijn onder andere frequent huisartsenbezoek voor onbegrepen pijnklachten (zoals rugklachten of andere stress-gerelateerde fysieke klachten).

Utrechters met een uitkering en een leeftijd tussen de 25 en 64 jaar
Volgens de classificatieboom-analyse zijn volwassenen met een uitkering vaker in behandeling voor psychische klachten dan jongvolwassenen of ouderen met een uitkering als inkomstenbron. 40% van de 26 t/m 64 jarigen met een uitkering is in behandeling. Dit is 16% onder 18 t/m 25 jarigen met een uitkering en 26% onder 65-plussers met een uitkering. Bij Utrechters zonder een uitkering (inkomen uit betaald werk, vermogen, studiefinanciering of pensioen) bestaat geen duidelijk verband met leeftijd. Utrechters met behandeling voor psychische klachten, een uitkering en een leeftijd tussen de 25 en 64 jaar hebben vaak hoge huisartsenkosten ook als kenmerk.

Figuur 3. Verband tussen behandeling voor psychische klachten en leeftijd naar inkomstenbron

Utrechters met een uitkering in een eenpersoons- of overig huishouden
Van de Utrechters met een uitkering zijn inwoners die alleen wonen en inwoners in een overig huishouden het vaakst in behandeling voor psychische klachten. Van de alleenstaande Utrechters met een uitkering is bijvoorbeeld bijna 50% in de behandeling voor psychische klachten. Dit zijn ongeveer 10.000 inwoners. Paren met/zonder kinderen en Utrechters in eenoudergezinnen met een uitkering als inkomstenbron zijn minder vaak in behandeling voor psychische klachten. Bij Utrechters zonder uitkering zijn de verschillen minder groot. Utrechters met een uitkering in een eenpersoons- of overig huishouden hebben vaak ook nog hoge huisartskosten en een leeftijd tussen de 25 en 65 jaar als kenmerk.

Figuur 4. Utrechters met een uitkering in een overig of eenpersoonshuishouden zijn vaker in behandeling voor psychische klachten

Utrechters met een uitkering en een Nederlandse herkomst
Utrechters met een uitkering en een Nederlandse herkomst zijn vaker in behandeling voor psychische klachten dan Utrechters met een buitenlandse herkomst en een uitkering als inkomstenbron. Deze Utrechters hebben ook vaker andere kenmerken, zoals hoge huisartskosten, een leeftijd tussen de 26 en 64 jaar en wonen vaker in een éénpersoons- of overig huishouden. 44% van de Utrechters met een uitkering en een Nederlandse herkomst is in behandeling voor psychische klachten. Dit is 31% voor Utrechters met een uitkering en een buitenlandse herkomst. Waarschijnlijk ontvangen Utrechters met een uitkering en een buitenlandse herkomst dus minder vaak een behandeling voor hun psychische klachten dan nodig. Dit noemen we een behandelkloof.