Gezondheidsverschillen bij tieners

Conclusies en aanbevelingen

In deze speciale uitgave beschrijven we de groepen tieners (10- t/m 16-jarigen) en thema’s waarvoor verschillen in gezondheid en kansen op gezondheid veranderen over tijd. Daarnaast beschrijven we de groepen met het risico op de grootste gezondheidsachterstand in 2023. Voor vier thema’s zijn gezondheidsverschillen tussen tieners de afgelopen vijf tot tien jaar groter geworden. Het gaat om de vaccinatiegraad, sociale uitsluiting, stress en faalangstige gevoelens en ervaren gezondheid. Verschillen zijn juist kleiner geworden voor het thema armoede. Dit onderzoek laat daarmee de noodzaak zien om ongelijk te blijven investeren voor gelijke kansen van de Utrechtse jeugd (Sociale Visie Utrecht 2040; Kiezen voor gelijke kansen, betaalbaar wonen en klimaat). 

Welke groepen tieners ontwikkelen zich ongunstiger over tijd?

Meisjes

Verschillen tussen jongens en meisjes zijn groter geworden. Meisjes hadden al meer last van stress en faalangstige gevoelens dan jongens en deze verschillen zijn groter geworden.

• De maatschappelijke normen en verwachtingen voor de jeugd zijn heel hoog en daarmee ervaart veel jeugd een grote druk om te presteren. Mogelijk hebben deze maatschappelijke normen meer impact op meisjes op het terrein van stress en faalangst..Tegensturen op deze hoge verwachtingen is een belangrijk middel om stress bij hen te verlagen. Professionals (waaronder leerkrachten) en ouders hebben een belangrijke rol in het verminderen van de negatieve impact van maatschappelijke normen bij meisjes. Enerzijds door in te zetten op het versterken van individuele factoren (zoals coping vaardigheden) en anderzijds door het versterken van de sociale omgeving van meisjes waardoor hun sociaal-emotionele ontwikkeling optimaal wordt ondersteund.. 

Klas 2 

Verschillen tussen jongeren uit de tweede en vierde klas zijn groter of ongunstig kleiner geworden. Jongeren uit tweede klas hebben ongunstigere ontwikkelingen op het gebied van eenzaamheid, online gepest worden en gebrek aan controle op social mediagebruik dan jongeren uit de vierde klas. 

• Heb als professional en ouder van jongeren in de tweede klas aandacht voor eenzaamheid, pesten en het gebrek aan controle dat jongeren hebben op hun eigen social mediagebruik. Dit kan door te signaleren, het gesprek te faciliteren en ondersteuning te bieden indien nodig. Ouders en scholen hebben een belangrijke rol, ook omdat de online wereld erg complex is...

In welke thema’s zijn er veranderingen in verschillen over tijd? 

Voor vier thema’s zijn in de afgelopen vijf tot tien jaar de verschillen groter geworden of ongunstig kleiner geworden tussen meerdere groepen tieners. Voor één thema (armoede) zijn verschillen kleiner geworden. 

Vaccinatiegraad

De verschillen tussen groepen tieners in vaccinatiegraad zijn groter geworden. Dit komt door een sterkere daling in de vaccinatiegraad van BMR (10 jarigen), DTP (10 jarigen) en MenACWY (15 jarigen) in de wijken Noordwest, Overvecht en Zuidwest dan in Utrecht gemiddeld. Ook daalde de vaccinatiegraad van de MenACWY sterker onder jongeren met een Marokkaanse of Turkse herkomst dan onder jongeren met Nederlandse herkomst. 

• Zet met de vaccinatieaanpak voor tieners gericht in op de wijken Noordwest, Overvecht en Zuidwest en groepen tieners met Marokkaanse of Turkse herkomst om toenemende verschillen in vaccinatiegraad te keren. 

Sociale uitsluiting en problemen functioneren op school

De verschillen tussen groepen kinderen in gediscrimineerd en gepest worden zijn ongunstig kleiner geworden door: 

1. Een toename in gediscrimineerd en gepest worden onder kinderen met een hoge gezinswelvaart.
2. Een toename in discriminatie onder kinderen met een Nederlandse herkomst. 

 Verschillen zijn groter geworden door: 

1. Een toename in gediscrimineerd worden onder kinderen in eenoudergezinnen. 
2. Een toename in problemen die mogelijk van invloed zijn op het functioneren op school bij eenoudergezinnen.

• Aangezien gediscrimineerd en gepest worden nu ook vaker voorkomen onder groepen waar dit eerdere jaren niet zo was, is het belangrijk om in te zetten op deze bredere groep. Dit kan door te signaleren, het gesprek te faciliteren en indien nodig ondersteuning te bieden. Daarnaast is het essentieel om het gesprek te blijven voeren met de kinderen om hun specifieke ervaringen en behoeften te begrijpen. Dit kan leiden tot een effectievere aanpak. 
• Dat verschillen in discriminatie naar herkomst ongunstig kleiner zijn geworden kan mogelijk verklaard worden doordat de derde generatie migranten nu gezien worden als kinderen met een Nederlandse herkomst. Juist degenen die het sterkst ‘geworteld’ zijn, ervaren het vaakst discriminatie..

Stress & faalangstige gevoelens

De verschillen tussen groepen tieners in stress en faalangstige gevoelens zijn groter of ongunstig kleiner geworden in Utrecht. Dit is zichtbaar naar gender, klas, schoolniveau en wijk. 

• Professionals (waaronder leerkrachten) en ouders hebben niet alleen voor meisjes, maar ook voor jongeren in de tweede klas, op het vmbo en kinderen in Vleuten-de Meern een belangrijke rol in het verminderen van de negatieve impact van maatschappelijke normen. Zowel door in te zetten op het versterken van individuele factoren als door het versterken van de sociale omgeving waardoor de sociaal-emotionele ontwikkeling van deze tieners optimaal wordt ondersteund.. 

Ervaren gezondheid bij jongeren 

De verschillen in ervaren gezondheid bij jongeren zijn groter geworden naar gender en herkomst. Dit komt door ongunstigere ontwikkelingen bij meisjes en jongeren die migrant zijn. 

Armoede

Positief is dat verschillen in armoede kleiner zijn geworden naar gezinssamenstelling en wijk. Hiermee zijn de kansen op gezondheid toegenomen voor eenoudergezinnen en kinderen in Overvecht, Zuidwest en Noordwest.

• Mogelijk houdt het kleiner worden van verschillen in armoede tussen eenoudergezinnen en andere gezinnen verband met de extra tegemoetkoming op het kindgebonden budget voor alleenstaande ouders..Een andere mogelijke verklaring is dat armoederegelingen ruimer zijn dan vroeger. Mogelijk hebben eenoudergezinnen hier meer gebruik van gemaakt dan andere gezinnen.

Voor de meeste indicatoren geen veranderingen in verschillen

Voor de meeste onderzochte indicatoren zijn er geen veranderingen in verschillen. Dit geldt met name voor de thema’s: 

• Ervaren gezondheid kinderen 
• Roken en alcohol jongeren (behalve binge drinken) 
• Fysieke omgeving en veiligheid (behalve Oost) 

Dit is niet per definitie goed nieuws. Bestaande verschillen zijn niet afgenomen en voor sommige onderwerpen zoals roken zien we dat de hele groep jongeren die rookt groter is geworden. 

Ook landelijk worden gezondheidsverschillen niet kleiner

Hoewel al jaren wordt geprobeerd verandering te brengen in gezondheidsverschillen, worden ze ook landelijk nog niet kleiner. De Raad van de Samenleving heeft daarom meerdere aanbevelingen gegeven. Het is onder andere belangrijk om de aanpak van maatschappelijke oorzaken van gezondheidsachterstanden centraler te stellen in beleid en gelijktijdig in te zetten op leefstijl en gedrag. Daarnaast is het ook belangrijk om in te zetten op beleid met een lange looptijd. Gezondheidsachterstanden hebben complexe oorzaken die niet plotseling ontstaan en daarom ook niet snel op te lossen zijn. 

Welke groepen hebben het grootste risico op een gezondheidsachterstand? 

Bij de volgende groepen zien we in 2023 de grootste achterstanden in gezondheid en factoren die gezondheid beïnvloeden:

• Tieners die opgroeien in een eenoudergezin 
• Tieners met een migratieachtergrond 
• Jongeren op het vmbo en de havo 
• Kinderen die opgroeien in een gezin met lage welvaart 
• Kinderen uit Overvecht en Zuidwest

In de afgelopen jaren is de achterstand voor deze tieners over het algemeen niet groter geworden.