Mentale gezondheid

Jeugd

• Ongunstige ontwikkelingen mentale gezondheid in coronaperiode zetten niet verder door 
• Meisjes hebben een minder goede mentale gezondheid 
• Meisjes zijn sneller boos, jongens vechten vaker 
• Kinderen in eenoudergezin hebben een minder goede mentale gezondheid 
• Havo-leerlingen ervaren vaker stress en prestatiedruk 
• School of huiswerk is bij kinderen en jongeren de grootste veroorzaker van stress 
• Kinderen met een buitenlandse herkomst maken zich zorgen om het schooladvies  
• Kinderen uit Overvecht en Zuidwest hebben vaker zorgen over hun schooladvies 

Jongvolwassenen

• De helft van de Utrechtse jongvolwassenen voelt zich mentaal gezond
• In 2024 minder jongvolwassenen beperkt door psychische klachten dan in 2022
• De helft van de jongvolwassenen ervaart vaak stress
• Bijna twee derde van de jongvolwassenen ervaart regelmatig prestatiedruk
• Mentale gezondheid van vrouwen is minder goed dan van mannen
• Eén op de twintig jongvolwassenen heeft vaak suïcidale gedachten 

Volwassenen

• Hoog risico op psychische problemen is toegenomen
• Volwassenen die moeite hebben met rondkomen hebben een minder goede mentale gezondheid
• Hoog risico op psychische problemen bij volwassenen met havo-, vwo- of mbo-opleiding verdubbeld
• Utrechters uit Overvecht en Zuidwest hebben een hoog risico op psychische problemen
• 27% van de Utrechtse volwassenen heeft psychische klachten
• Alleenstaande ouders en eenpersoonshuishoudens hebben vaker psychische klachten 
• Ruim vier op de tien Utrechters met basisonderwijs of vmbo heeft psychische klachten
• Bijna drie op tien Utrechters had de afgelopen vier weken (heel) veel stress
• Bijna vier op de tien Utrechters in een kwetsbare situatie heeft veel stress 
• De mentale gezondheid van Utrechtse 18- tot en met 24-jarigen is minder goed
• Eén op de honderd Utrechters heeft suïcidale gedachten

Ouderen

• Ouderen met basisonderwijs of vmbo hebben vaker een hoog risico op psychische problemen
• Ouderen die moeite hebben met rondkomen hebben een minder goede mentale gezondheid 
• Migrantenouderen hebben een minder goede mentale gezondheid 
• Eén op de vijf Utrechtse ouderen heeft psychische klachten
• Eén op de tien Utrechtse ouderen had de afgelopen vier weken (heel) veel stress
• Eén op de zeven 85-plussers in Utrecht heeft dementie
• Meeste thuiswonende 65-plussers met dementie in Overvecht, Zuidwest en Vleuten-De Meern

Mensen met een goede mentale gezondheid zijn meestal tevreden 

Mentaal gezonde mensen zijn over het algemeen gelukkig en tevreden met hun leven. Zij kunnen omgaan met tegenslagen, ervaren niet te veel druk om te presteren en hebben bijvoorbeeld een vriendenkring waarin ze zich thuis voelen. Als mensen langere tijd mentaal niet goed in hun vel zitten heeft dat net als het hebben van chronische lichamelijke aandoeningen weerslag op de ervaren gezondheid en kwaliteit van leven. Ook kan mentale ongezondheid zich lichamelijk uiten. Dit noemen we psychosomatische klachten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan buikpijn, hoofdpijn, moe voelen en/of slecht slapen. Mentaal welzijn kan op verschillende manier gemeten worden.

Mentale gezondheid bij de jeugd 

Er zijn verschillende manier waarop de mentale gezondheid van kinderen en jongeren in beeld kunnen worden gebracht. Bij kinderen wordt gebruik gemaakt van de Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ) en bij jongeren van de Mental Health Inventory-5 (MHI-5). Met de SDQ meten we verschillende aspecten zoals emotionele problemen, gedragsproblemen, hyperactief gedrag, beperkte sociale vaardigheden en problemen in de relaties met leeftijdsgenoten op basis waarvan we een verhoogd risico op psychosociale problemen kunnen signaleren. Met behulp van de MHI-5 kunnen we een onderscheid maken tussen jongeren die zich psychisch gezond voelen en jongeren die matige of ernstige psychische klachten hebben (matig of ernstig psychisch ongezond zijn). 

Daarnaast vragen we nog meer uit om een breed inzicht te krijgen in het mentale welzijn van de jeugd. Bij kinderen vragen we naar faalangstige gevoelens (meerdere stellingen), of ze vinden dat ze het goed doen op school en of ze zich zorgen maken over hun schooladvies. Bij jongeren vragen we naar prestatiedruk, weerbaarheid en gedachten aan zelfdoding bij jongeren. En natuurlijk bij beide groepen naar ervaren stress.

Mentale gezondheid (jong)volwassenen 

De mentale gezondheid van (jong)volwassenen meten we ook met de MHI-5 (zie hierboven). Bij volwassenen bepalen we ook het risico psychische problemen met behulp van de ‘Kessler Psychological Distress Scale’. Als iemand in de afgelopen vier weken zonder duidelijke oorzaak stemmingswisselingen, zoals zenuwachtigheid, hopeloosheid, somberheid en rusteloosheid ervaart, kan er sprake zijn van een psychische aandoening. Van alle psychische stoornissen komen angststoornissen en stemmingsstoornissen, zoals depressie het meest voor. Net als bij jongeren vragen we ook naar de ervaren stress en gedachten aan zelfdoding. Bij jongvolwassenen vragen we specifiek nog naar prestatiedruk.

Kijk in de open data van Utrecht in Cijfers, voor meer toelichting op de gestelde vragen. 

Ongunstige ontwikkelingen mentale gezondheid in coronaperiode zetten niet verder door 

Tijdens de coronaperiode waren er ongunstige ontwikkelingen in de mentale gezondheid van de jeugd. Zo namen bijvoorbeeld ernstige psychische klachten, gevoelens van faalangst en een verhoogd risico op psychosociale problemen toe. Na de coronaperiode zijn deze ongunstige ontwikkelingen niet doorgezet. Wel is stress onder jongeren juist na de coronaperiode gestegen. 

Samengevat zien we de volgende ontwikkelingen in de mentale gezondheid na de coronaperiode. Het percentage jongeren uit de tweede en vierde klas van het voortgezet onderwijs met matige of ernstige psychische klachten in de afgelopen vier weken is na de coronaperiode gedaald van 9% in 2021 naar 6% in 2023. Ook ernstige klachten zijn gehalveerd naar 2% in 2023. Gevoelens van faalangst onder kinderen uit groep zeven en acht van het basisonderwijs is met 13% terug op het niveau van voor de coronaperiode na een eerdere stijging van 18% in 2021. 15% van de kinderen heeft een verhoogd risico op psychosociale problemen en dit is gestabiliseerd na een stijging in 2021.

Tegelijkertijd voelen jongeren zich in 2023 vaker gestrest dan in 2021. Bij kinderen stijgt het percentage dat zich vaak gestrest voelt niet verder door na een toename in de coronaperiode. Kinderen maken zich wel meer zorgen om hun schooladvies. Dit is gestegen van 22% in 2021 naar 30% in 2023.

Percentage van de jeugd dat zich (heel) vaak gestrest voelt tussen 2019 en 2023

Meisjes hebben een minder goede mentale gezondheid

17% van de meisjes op het basisonderwijs heeft faalangstige gevoelens. Dit is twee keer zo vaak dan bij jongens. 9% van de meisjes op het voortgezet onderwijs heeft matige of ernstige psychische klachten. Dit is ruim twee keer zoveel dan bij jongens. Ook stress en prestatiedruk komen vaker voor bij meisjes dan bij jongens. 46% van de meisjes op het voortgezet onderwijs ervaart prestatiedruk. Bij jongens is dit 30%. Het verschil in stress neemt toe met de leeftijd.

Voelt zich (heel) vaak gestrest

Meisjes zijn sneller boos, jongens vechten vaker

23% van de meisjes op het voortgezet onderwijs geeft aan dat ze meestal of altijd snel boos worden, tegenover 16% van de jongens. Jongens daarentegen vechten weer vaker. 17% van de jongens geeft aan wel eens te vechten op straat, op school of thuis. Dit geldt voor 9% van de meisjes.

Kinderen in een oudergezin hebben een minder goede mentale gezondheid

21% van de kinderen die opgroeien in een eenoudergezin heeft psychosociale problemen. Gemiddeld in Utrecht is dit 15%. Ook ervaren deze kinderen vaker stress, hebben ze vaker faalangstige gevoelens en vinden ze minder vaak dat ze het goed doen op school dan andere kinderen.

Havo-leerlingen ervaren vaker stress en prestatiedruk

56% van de havo-leerlingen voelt zich vaak gestrest. Bij vmbo-leerlingen is dit 48% en bij vwo-leerlingen 49%. Ook ervaart 42% van de havo- en vwo-leerlingen leerlingen regelmatig tot vaak prestatiedruk. Dit kan gaan om druk om aan eigen verwachtingen te voldoen en/of druk om aan de verwachtingen van iemand anders te voldoen. Bij vmbo-leerlingen is dit 29%. Jongeren die opgroeien bij beide ouders voelen zich minder vaak gestrest dan jongeren die niet bij beide ouders opgroeien.

Oorzaken van stress

Kinderen met een buitenlandse herkomst maken zich vaker zorgen om het schooladvies

Ruim vier op de tien kinderen met een buitenlandse herkomst maakt zich zorgen om het schooladvies voor het voortgezet onderwijs. Dit is twee keer zo hoog in vergelijking met kinderen met een Nederlandse herkomst. Jongeren die in het buitenland zijn geboren ervaren ook vaker prestatiedruk.

Kinderen uit Overvecht en Zuidwest hebben vaker zorgen over hun schooladvies 

Image

De helft van de Utrechtse jongvolwassenen voelt zich mentaal gezond

In het voorjaar van 2024 geeft 49% van de Utrechtse jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) aan dat hun mentale gezondheid (zeer) goed is. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met landelijk en hoger dan in de andere grote steden. 14% ervaart hun mentale gezondheid als (zeer) slecht. 21- t/m 25-jarigen voelen zich minder vaak mentaal gezond, terwijl 16- t/m 17-jarigen zich vaker mentaal gezond voelen. Ook jongvolwassenen die alleen wonen voelen zich minder vaak mentaal gezond dan jongvolwassenen die samen met een partner en/of kinderen wonen.  
 

In 2024 minder jongvolwassenen beperkt door psychische klachten dan in 2022

Het percentage Utrechtse jongvolwassenen dat aangeeft zich vaak tot voortdurend beperkt te voelen door psychische klachten is gedaald van 25% in 2022 naar 20% in 2024. Jongvolwassenen met voortgezet onderwijs voelen zich vaker beperkt dan andere jongvolwassenen.
 

De helft van de jongvolwassenen ervaart vaak stress

49% van de jongvolwassenen in Utrecht voelt zich (heel) vaak gestrest. In 2022 was dit 53%. Jongvolwassenen in Nederland of in de regio Utrecht voelen zich minder vaak gestrest, beide 43%. De meeste stress wordt ervaren door studie of school, de eisen die ze aan zichzelf stellen en de combinatie van alles wat ze moeten doen.  
 

Bijna twee derde van de jongvolwassenen ervaart regelmatig prestatiedruk

64% van de Utrechtse jongvolwassenen geeft aan regelmatig of vaak prestatiedruk te ervaren. Dit is hoger dan landelijk (56%) en vergelijkbaar met de andere grote steden. Jongvolwassenen ervaren vaker prestatiedruk vanuit zichzelf (53%) dan vanuit anderen (35%). Bij prestatiedruk vanuit anderen worden ouders, de maatschappij/samenleving en vrienden en vriendinnen het meest genoemd. 70% van de jongvolwassenen die zelfstandig wonen, 67% van de jongvolwassenen die met andere jongeren wonen (zoals in een studentenhuis) en 57% van de jongvolwassenen die thuis wonen ervaart regelmatig tot vaak prestatiedruk. 

Mentale gezondheid van vrouwen is minder goed dan van mannen

Jongvolwassen vrouwen zijn net als meisjes en volwassen vrouwen vaker mentaal ongezond dan mannen. 

Eén op de twintig jongvolwassenen heeft vaak suïcidale gedachten 

5% van de jongvolwassenen heeft in de afgelopen twaalf maanden (heel) vaak serieus gedacht een eind te maken aan hun leven en 2% heeft daadwerkelijk een poging ondernomen. Dit is vergelijkbaar met jongvolwassenen in Nederland en in de regio Utrecht en is niet veranderd vergeleken met 2022. 73% heeft in de afgelopen twaalf maanden nooit aan zelfdoding gedacht. Ongeveer de helft van de jongvolwassenen die de afgelopen twaalf maanden wel eens heeft gedacht aan zelfdoding heeft hier met iemand over gesproken. 

Denk je aan zelfmoord of maak je je zorgen over iemand? Praat erover. Bel 0800-0113 of chat via 113.nl

Hoog risico op psychische problemen is toegenomen

In het najaar van 2022 heeft 11% van de Utrechtse volwassenen een hoog risico op psychische problemen, zoals een depressie of angststoornis. De afgelopen jaren was dit 7%. Deze toename is ook landelijk en in de andere grote steden zichtbaar. Het percentage in Utrecht is vergelijkbaar met Nederland, maar lager dan in de andere grote steden Amsterdam, Rotterdam en Den Haag.

Volwassenen die moeite hebben met rondkomen hebben een minder goede mentale gezondheid

Utrechters (18-64 jaar) die moeite hebben met rondkomen hebben een hoger risico op psychische problemen, vaker psychische klachten en ervaren vaker stress dan Utrechters zonder moeite met rondkomen. Het verschil in hoog risico op psychische problemen tussen Utrechters die wel en geen moeite hebben met rondkomen is de afgelopen jaren groter geworden.

Hoog risico op psychische problemen

Hoog risico op psychische problemen bij volwassenen met havo-, vwo- of mbo-opleiding verdubbeld

Onder 18- t/m 64-jarigen die een havo-, vwo- of mbo-opleiding hebben afgerond stijgt het percentage Utrechters met een hoog risico op psychische problemen van 8% in 2020 tot 17% in 2022. Dit is nu hoger dan gemiddeld in Utrecht. Ook bij de andere opleidingsniveaus stijgt het percentage Utrechters met een hoog risico op psychische problemen.  

Utrechters met een hbo- of wo-opleiding hebben nog wel minder vaak een hoog risico op psychische problemen dan Utrechters met een andere opleiding.

Utrechters die wonen in de wijken Overvecht en Zuidwest hebben een hoog risico op psychische problemen

In Overvecht en Zuidwest wonen relatief veel mensen met een hoog risico op psychische problemen. In Overvecht was dit in 2020 13% en in 2022 21% Ook in de wijken Noordwest en Oost in het percentage in 2022 min of meer verdubbeld.

27% van de Utrechtse volwassenen heeft psychische klachten

Bijna drie op de tien volwassenen (18-64 jaar) ervaart in het najaar van 2022 psychische klachten. Dit is hoger dan in de rest van Nederland en lager dan in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. 4% heeft ernstige psychische klachten. Vrouwen ervaren vaker psychische klachten dan mannen.

Alleenstaande ouders en eenpersoonshuishoudens hebben vaker psychische klachten

Ruim vier op de tien Utrechters die basisonderwijs of vmbo hebben afgerond hebben psychische klachten

42% van de Utrechters die basisonderwijs of vmbo heeft afgerond heeft psychische klachten. Dit is hoger dan gemiddeld in Utrecht. Ook bij Utrechters met havo, vwo of mbo komt dit vaker voor (34%). Ook ernstige psychische klachten komen vaker voor bij Utrechters die basisonderwijs of vmbo of havo, vwo of mbo hebben afgerond, namelijk 8% en 6%.

Bijna drie op tien Utrechters had de afgelopen vier weken (heel) veel stress

28% van de volwassen Utrechters geeft aan dat zij de afgelopen vier weken (heel) veel stress hebben ervaren. Dit is hoger vergeleken met Nederland, maar vergelijkbaar met de andere grote steden. De grootste bron van stress is werk, gevolgd geldzaken en familie of vrienden. Voor een kwart van de Utrechters geldt dat zij (heel) veel stress ervaren door een combinatie van twee of meer bronnen. Met name 18- t/m 39 jarigen, Utrechters met een havo, vwo of mbo opleiding en inwoners van de Binnenstad ervaren vaker stress.

Image

Bijna vier op de tien Utrechters in een kwetsbare situatie heeft veel stress  

Uit een peiling van panel Meetellen in Utrecht blijkt dat 38% van de Utrechters in een kwetsbare situatie (heel) veel last hebben van stress. Dit is hoger dan gemiddeld in Utrecht. 18% zegt geen stress te hebben. Meer dan de helft van de panelleden die aangeven dat ze stress ervaren hebben stress door het coronavirus. Ook ervaart 45% stress door hun gezondheid en 42% door slecht slapen.

De mentale gezondheid van Utrechtse 18- t/m 24 jarigen is minder goed

18- t/m 24-jarigen Utrechters scoren op stress en mentale gezondheid minder gunstig dan 25- t/m 64-jarigen. Ook zitten zij minder goed in hun vel door de coronaperiode en geven zij vaker aan dat zij meer stress ervaren dan voor de coronacrisis.

Eén op de honderd Utrechters heeft suïcidale gedachten

1% van de 18-64 jarigen heeft in de afgelopen twaalf maanden (heel) vaak serieus gedacht een eind te maken aan hun leven. Dit is vergelijkbaar met andere volwassenen in Nederland en ander grote steden. 88% denkt hier nooit aan.

Denkt u aan zelfmoord of maakt u zich zorgen over iemand? Praat erover. Bel 0800-0113 of chat via 113.nl.

Ouderen met basisonderwijs of vmbo hebben vaker een hoog risico op psychische problemen

In het najaar van 2022 heeft 15% van de Utrechtse 65-plussers die basisonderwijs of vmbo hebben afgerond een hoog risico op psychische problemen. Dit risico is onder alle 65-plussers toegenomen van 5% in 2020 tot 8% in 2022 en lijkt nu weer op eenzelfde niveau als in 2016 en eerder. Een hoog risico op psychische klachten komt onder Utrechtse ouderen vaker voor dan in de rest van Nederland, maar is wel vergelijkbaar met de andere grote steden Amsterdam, Rotterdam en Den Haag.

Ouderen die moeite hebben met rondkomen hebben een minder goede mentale gezondheid  

Utrechtse 65-pussers die moeite hebben met rondkomen hebben een hoger risico op psychische problemen, vaker psychische klachten en ervaren vaker stress dan Utrechters zonder moeite met rondkomen.

Migrantenouderen hebben een minder goede mentale gezondheid  

Utrechtse 65-pussers die in het buitenland zijn geboren (migranten) hebben een minder goede mentale gezondheid en ervaren vaker stress dan 65-plussers die in Nederland zijn geboren. Ook zitten bijna twee keer zoveel migrantenouderen minder goed in hun vel door de coronaperiode dan de andere 65-plussers.

Een op de vijf Utrechtse ouderen heeft psychische klachten

21% van de Utrechtse ouderen ervaart in het najaar van 2022 psychische klachten. Dit is hoger dan in de rest van Nederland en vergelijkbaar met de andere drie grote steden. 32% van de ouderen die basisonderwijs of vmbo hebben afgerond ervaart psychische klachten. 6% van deze groep heeft ernstige psychische klachten tegenover 3% in de totale groep ouderen.

Een op de tien Utrechtse ouderen had de afgelopen vier weken (heel) veel stress

10% van de Utrechtse 65-plussers geeft aan dat zij de afgelopen vier weken (heel) veel stress hebben ervaren. Dit is hoger vergeleken met Nederland, maar vergelijkbaar met de andere grote steden. De grootste bronnen van stress zijn gezondheid (6%), familie en vrienden en geldzaken (beide 3%). 6% ervaart (heel) veel stress door een combinatie van twee of meer bronnen. Het percentage ouderen dat stress heeft is vergelijkbaar met 2020.

Een op de zeven 85-plussers in Utrecht heeft dementie

Van de Utrechters van 85 jaar en ouder die thuis wonen heeft in 2021 15,8% een vorm van dementie. Gemiddeld heeft 5,4% van de thuiswonende 65-plussers in Utrecht dementie. De verwachting is dat het aantal Utrechters met dementie de komende jaren verder gaat stijgen. In 2050 zal het aantal Utrechters van 40 jaar en ouder met dementie ruim 3 keer zo hoog zijn dan in 2020. Dit blijkt uit cijfers van ziektekostenverzekeraars.

Het percentage thuiswonende 65-plussers met dementie is het hoogst in Overvecht, Zuidwest en Vleuten-De Meern