Duidingsgesprekken Inclusie en Sociale Veiligheid Jeugd

Het verhaal achter de cijfers

De inclusie en sociale veiligheid van de jeugd staan onder druk. Minder jongeren beschouwen homoseksualiteit als normaal en de groep jongeren die homoseksualiteit verkeerd vindt, groeit. Ook ervaren meer jongeren discriminatie. Tegelijkertijd is er een toename in pesten op school bij zowel kinderen als jongeren en voelen kinderen zich vaker onveilig in de klas. Dit bleek uit de Jeugdmonitor Utrecht en de Gezondheidsmonitor Jeugd. Deze vragenlijsten zijn afgenomen in het najaar van 2023 onder kinderen en jongeren in Utrecht.

De resultaten uit deze monitors riepen de vraag op hoe professionals en jongeren zelf ervaren hoe het gaat met de inclusie en sociale veiligheid. Welke ervaringen, voorbeelden en verklaringen hebben zij? Daarom zijn er in juni en oktober 2024 duidingsgesprekken gevoerd met tien jongeren en zes professionals over dit onderwerp. Jongeren op zowel het vmbo, havo en vwo deden mee.  

Duidingsgesprekken met jongeren en professionals 

Duidingsgesprekken zijn gesprekken met professionals en/of inwoners in de stad over gezondheidscijfers. We toetsen bij hen of ze onze bevindingen herkennen en welke verklaringen zij hebben. Op deze manier halen we het verhaal achter de cijfers op. 
In deze duidingsgesprekken is geen data saturatie bereikt. De resultaten uit deze gesprekken kunnen daardoor niet zomaar vertaald worden naar de gemiddelde professional of jongere in Utrecht, maar geven wel een goed beeld van wat er speelt onder de doelgroep.  

Professionals herkennen dat inclusie en sociale veiligheid van de jeugd onder druk staan 

Het duidingsgesprek met professionals startte met de vraag of professionals het eens zijn met de stelling ‘de inclusie en sociale veiligheid van de jeugd staan onder druk’. Vier van de zes professionals waren het hier meteen mee eens. Tegelijkertijd geven twee professionals aan dat pesten en discriminatie altijd al plaatsvonden en dat ze niet zo goed weten of het nu erger is. Professionals noemen verschillende voorbeelden waaraan ze merken dat de inclusie en sociale veiligheid onder druk staan: 

Voorbeeld 1: discriminerende 'grapjes'
Professionals merken dat zogenaamde grapjes onder jongeren vervelender worden en dat er vaker discriminerende opmerkingen worden gemaakt. Jongeren geven zelf ook aan dat er regelmatig ‘grapjes’ worden gemaakt over bijvoorbeeld herkomst. Het is voor jongeren niet altijd duidelijk wanneer een grapje onder plagen valt en wanneer het pesten of discriminatie is. 

Sommige leerlingen die zijn een beetje irritant. Ze maken grapjes over dingen die niet grappig zijn. Over je afkomst. Kan je niks aan doen. Maar daar heb je wel last van.
- Jongere

Voorbeeld 2: negatieve reacties op uitingen van inclusie
Enkele professionals merken dat ouders en kinderen met weerstand reageren op uitingen die de lhbtiqa+ gemeenschap steunen, zoals Paarse Vrijdag. Sommige ouders houden hun kinderen thuis op die dag. Een aantal jongeren herkent dit.  

We hebben drie jaar terug vrij uitgebreid Paarse Vrijdag gevierd. Dat vinden we belangrijk. Dat heeft ons vijftien kinderen gekost een maand later, [ouders] die hun kinderen weghalen van school. […] Dan ben je wel de mensen kwijt en hebben we niet meer het gesprek. We hebben het jaar daarop ervoor gekozen om er wel aandacht aan te besteden, [maar] niet in grote mate, zoals we dat in het jaar daarvoor hebben gedaan. Met het idee: dan houden we de mensen binnenboord en kunnen we wel het gesprek blijven voeren.

- Schooldirecteur

Of ze komen niet naar school. De kinderen die geloven. Ja ze blijven gewoon thuis. Melden zich ziek voor de dag. Omdat het Paarse Vrijdag best wel groot gevierd wordt op school.

- Jongere

Oorzaken voor afname inclusie en sociale veiligheid

1: Sociale media
Professionals zien dat jongeren snel, en steeds jonger, de kans lopen in een fuik van discriminerend gedachtegoed terecht komen op sociale media. Daarnaast merken ze dat de informatie die kinderen en ouders via sociale media binnenkrijgen, bijvoorbeeld over de lhbtiqa+ gemeenschap, heel snel gaat. Die snelheid maakt het lastig om informatie goed te filteren en er een goed onderbouwde mening over te vormen. Verder speelt mee dat online gedrag lastig controleerbaar is voor ouders, waardoor er meer ruimte ontstaat voor jongeren om online te pesten of discriminerende opmerkingen te plaatsen. 

Ik denk met de algoritmes, hoe die nu werken, dat jongeren best wel in een bubbel terecht kunnen komen. […] Waardoor ze heel erg in gedachtegoed terecht kunnen komen die heel eenzijdig is.

– Voorlichter

Het is natuurlijk ook met sociale media nu […] dat je er vaak nieuwe functies hebt […] en dat je als ouder waarschijnlijk ook niet weet wat die ontwikkelingen zijn. En dat er geen consequenties meer zijn aan als je iemand pest of appt [om]dat het al verdwenen is. [..] En nu is vaak het gesprek: is het wel of niet verzonden of is het wel of niet gebeurd? En kan je dat wat minder goed checken. Dus ik denk dat er ook meer ruimte is voor jongeren om nare dingen tegen elkaar te zeggen of te sturen.

- Orthopedagoog
 

2: Het politieke klimaat
Professionals menen dat bepaalde uitspraken van politici, al dan niet herhaald door ouder(s) of via sociale media, een negatief en polariserend effect hebben op hoe de jeugd kijkt naar bepaalde bevolkingsgroepen en verschillen tussen mensen.  

Zij [politieke partijen] gaan iets doen aan de zorg, aan de huizen. Vluchtelingen die worden weggehouden. Dus dan wordt het voor ons opgelost, voor mijn “eigen groep”, […] voor Nederland.

Zo zien ze [de jeugd] dat.

- Gezinswerker
 

3: Gevolgen van de coronacrisis
Volgens professionals is er sinds de coronacrisis meer sprake van polarisatie en wantrouwen tussen groepen. De polarisatie begon met de keuze om jezelf en je kinderen wel of niet te vaccineren tegen het coronavirus, maar sijpelt nu door op allerlei thema’s, waaronder lhbtiqa+ tolerantie en discriminatie. Daarnaast merken professionals dat de jeugd vanwege de lockdowns en afstandsregels niet goed meer weet hoe je sociaal met elkaar omgaat. Dit speelt niet alleen bij de jeugd. Volgens professionals hebben overtuigingen en gedrag van ouders ook veel invloed op de overtuigingen en het gedrag van kinderen. Zij zien dat ouders minder vaak dan vroeger het goede voorbeeld geven als het gaat om sociale omgangsnormen, bijvoorbeeld op het sportveld.

Dat [polarisatie] is denk ik wel iets wat in coronatijd heel erg is ontstaan. Het begon met wel of niet vaccineren. [..] Het is woke of niet-woke, Israël of Palestina. […] Het wordt heel erg óf het één óf het ander.

- Sportadviseur

4: Regenboogmoeheid
Een oorzaak die professionals linken aan afgenomen lhbtiqa+ tolerantie, is dat jongeren ‘regenboogmoe’ lijken. Die ‘regenboogmoeheid’ kwam niet naar voren in de gesprekken met jongeren. 

Je hoort dan jongeren en ouders ook wel zeggen van oh, er moet weer een lettertje bij. […] En waarom zijn er zoveel hokjes en waarom kan je niet gewoon zijn wie je bent en is dat oké? En waarom moet iedereen dan een lettertje of zo?

- Gezinswerker

Enkele professionals geven aan dat de inzet op lhbtiqa+ acceptatie en het normaliseren van genderdiversiteit er ook voor kan zorgen dat andere groepen zich niet gehoord voelen. 

Er zijn ook jongeren die zeggen: dan is er inclusiviteit voor [gender en seksualiteit], maar ik ben een andere mening toegedaan en daar is geen aandacht meer voor. Daar staat niemand voor. Maar ik hoor er eigenlijk ook bij. Dat is wel wat ik van jongeren soms terugkrijgt. Van mijn geloof uit mag het [queer zijn] niet […] maar als ik dat zeg, dan ben ik niet inclusief. […] Dat botst dus.

– Jeugdverpleegkundige

Jongeren tolereren homoseksualiteit, maar hoeven het niet te zien

Uit de gesprekken met jongeren bleek dat zij over het algemeen tolerant staan tegenover homoseksualiteit, maar ze vinden het vaak niet nodig dat het openbaar geuit wordt. Enkele jongeren voegen hieraan toe dat dit niet alleen geldt voor mensen die homoseksueel zijn: ook bij hetero’s vinden zij het openbaar tonen van intimiteit niet nodig.  

Ik ben het [homoseksueel] niet, maar ze mogen het zijn. Ik heb daar niet zo veel problemen mee zolang ze het niet zo uitdrukken. Ze mogen het wel zeggen maar sommigen drukken het zo uit. Die willen dat je er de hele dag over nadenkt of zo. Dat vind ik dan weer niks.

- Jongere

Op de vraag hoe er op school gereageerd zou worden als iemand zou vertellen dat die transgender is, wordt wisselend gereageerd. Een deel denkt dat er eerst grappen worden gemaakt maar dat ze daarna wel serieus worden genomen. Een aantal jongeren denkt dat ze anders behandeld zouden worden.

Ik denk dat heel erg veel grappen over gemaakt zouden worden.

- Jongere

Alleen als die het voor zich houdt [dat die transgender is] en niemand weet dat het zo is, dan wordt die hetzelfde behandeld.

- Jongere

Publicatiedatum: maart 2025