Inclusie en sociale veiligheid

Jeugd

• Inclusie en sociale veiligheid van de jeugd staan onder druk
• Minder jongeren beschouwen homoseksualiteit als normaal
• Toename pesten op school
• Ruim een op de zeven kinderen en een op de vijf jongeren ervaart discriminatie
• Kinderen voelen zich vaker onveilig in de klas
• Bijna acht op de tien jongeren kan zichzelf zijn

Jongvolwassenen

• Jongvolwassenen die zich identificeren als LHBTQIA+ ervaren hun gezondheid minder vaak als goed 
• Een op de vier jongvolwassenen geeft aan ooit een ongewenste seksuele ervaring te hebben gehad 
• Bijna een kwart van de jongvolwassenen geeft aan ooit geestelijk te zijn mishandeld

Volwassenen

• Eén op de twaalf volwassenen is ooit slachtoffer van huiselijk geweld geweest
• Psychisch of emotioneel geweld is de meest voorkomende vorm van huiselijk geweld
• Volwassenen uit Overvecht en de Binnenstad zijn vaker ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld
• Ruim een derde van de Utrechters met een migratieachtergrond ervaart discriminatie
• Utrechters ervaren het vaakst discriminatie vanwege hun huidskleur of afkomst
• Utrechters ervaren het vaakst discriminatie op straat
• Volwassenen uit Overvecht ervaren vaker discriminatie

Ouderen

• 5% van de Utrechtse ouderen is slachtoffer geweest van ouderenmishandeling
• Ouderen met een hbo- of wo opleiding hebben vaker te maken met ouderenmishandeling
• Ongeveer een kwart van de Utrechtse ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond ervaart discriminatie

Discriminatie heeft negatieve invloed op gezondheid

Iedereen wil zichzelf kunnen zijn en erbij horen. Het gevoel niet geaccepteerd te worden, bijvoorbeeld omdat je gepest wordt of discriminatie ervaart, kan negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid.

Jeugd die gepest wordt, heeft een grotere kans op sociale en emotionele problemen. Hoe langer het pesten duurt en hoe erger het pesten is, hoe groter de kans op (langdurige) negatieve gevolgen voor de gezondheid zoals eenzaamheid en depressie.

Ook het ervaren van discriminatie heeft gevolgen voor de gezondheid. Discriminatie houdt in dat mensen ongelijk behandeld worden vanwege bijvoorbeeld hun godsdienst, hun huidskleur of afkomst of hun seksuele geaardheid. Dit kan leiden tot stress, negatieve gevoelens of depressie. Ook kan discriminatie ervoor zorgen dat mensen zich minder verbonden voelen met de maatschappij, dat ze het vertrouwen verliezen in organisaties of dat ze zich onveilig voelen.

Inclusie en sociale veiligheid van de jeugd staan onder druk  

Er zijn een aantal negatieve ontwikkelingen op het gebied van inclusie en de sociale veiligheid van de jeugd. Tussen 2019 en 2023 beschouwen minder jongeren homoseksualiteit als normaal en de groep jongeren die homoseksualiteit verkeerd vindt, groeit. Ook ervaren meer jongeren discriminatie. Tegelijkertijd is er een toename in pesten op school bij zowel kinderen als jongeren en voelen kinderen zich vaker onveilig in de klas.

Minder jongeren beschouwen homoseksualiteit als normaal  

In het najaar van 2023 vindt de helft van de jongeren in de tweede of vierde klas van het voortgezet onderwijs homoseksualiteit normaal. Dat is minder dan in 2019, toen vond bijna drie kwart van de jongeren dit normaal. Ook vinden meer jongeren homoseksualiteit verkeerd. Dit steeg van 6% in 2019 naar 20% in 2023. 21% van de jongeren denkt dat een leerling die LHBTQ+ is, dit eerlijk kan vertellen op school. In 2019 dacht 33% van de jongeren dat. Jongens, jongeren met een buitenlandse herkomst en jongeren op het vmbo beschouwen homoseksualiteit vaker als verkeerd.

Toename pesten op school

Van de kinderen uit groep zeven en acht van het basisonderwijs gaf 19% in 2023 aan dat ze in de afgelopen drie maanden werden gepest. In 2019 was dit nog 14%. Onder jongeren nam dit toe van 8% in 2019 naar 15% in 2023. Een op de tien kinderen en een op de twaalf jongeren is in de laatste drie maanden gepest op internet of sociale media. Online pesten onder de jeugd nam toe tussen 2019 en 2021, maar steeg niet verder in 2023. Jongeren in de tweede klas en jongeren die in het buitenland zijn geboren, geven vaker aan dat ze zowel op school als online gepest worden. Kinderen die in het buitenland zijn geboren, worden vaker dan andere jongeren online gepest maar niet vaker op school gepest. 2% van de jongeren heeft meegemaakt dat er tegen hun zin een naaktfoto of seksfilmpje van hen is verspreid.

Laatste drie maanden wel eens gepest op school

Ruim een op de zeven kinderen en een op de vijf jongeren ervaart discriminatie 

In 2023 gaf 15% van de kinderen en 22% van de jongeren aan dat ze in het afgelopen jaar wel eens gediscrimineerd zijn. Onder kinderen is dat percentage al jaren stabiel, onder jongeren is sprake van een toename. In 2019 ervaarde 18% van de jongeren discriminatie. Jeugd met een buitenlandse herkomst ervaart vaker discriminatie. Discriminatie vanwege huidskleur of afkomst wordt het vaakst genoemd, gevolgd door discriminatie vanwege geloof. Meer dan de helft van de kinderen die wel eens discriminatie heeft ervaren, geeft aan dat dit op school gebeurt.

Kinderen voelen zich vaker onveilig in de klas

In 2023 voelt 17% van de kinderen zich wel eens onveilig in de klas. In 2019 was dit 11%. Meisjes op het basisonderwijs voelen zich vaker onveilig in de klas dan jongens. Ook het percentage kinderen dat zich wel eens onveilig voelt op of rond de school nam toe van 18% naar 22%. Van de jongeren voelt 7% zich niet veilig op school. Jongeren op het vmbo en havo voelen zich vaker onveilig op school dan jongeren op het vwo.

Bijna acht op de tien jongeren kan zichzelf zijn

79% van de jongeren geeft aan dat ze zowel op school, bij vrienden als thuis zichzelf kunnen zijn. Jongeren die in het buitenland zijn geboren, kunnen zowel op school, bij vrienden als thuis minder vaak zichzelf zijn dan andere jongeren. Meisjes geven vaker dan jongens aan dat zij niet zichzelf kunnen zijn op school.

Professionals herkennen dat inclusie en sociale veiligheid van de jeugd onder druk staan

Om de resultaten uit de Gezondheidsmonitor Jeugd 2023 te duiden, zijn er in juni en oktober 2024 duidingsgesprekken gevoerd met tien jongeren en zes professionals die met jongeren werken. Vier van de zes professionals herkennen dat de inclusie en sociale veiligheid van de jeugd onder druk staan. Tegelijkertijd geven zij aan dat pesten en discriminatie altijd al plaatsvonden. Professionals noemen verschillende voorbeelden waaraan ze merken dat de inclusie en sociale veiligheid onder druk staan: 

Voorbeeld 1: discriminerende 'grapjes'

Professionals merken dat zogenaamde grapjes onder jongeren vervelender worden en dat er vaker discriminerende opmerkingen worden gemaakt. Jongeren geven zelf ook aan dat er regelmatig ‘grapjes’ worden gemaakt over bijvoorbeeld herkomst. Het is voor jongeren niet altijd duidelijk wanneer een grapje onder plagen valt en wanneer het pesten of discriminatie is. 

Sommige leerlingen die zijn een beetje irritant. Ze maken grapjes over dingen die niet grappig zijn. Over je afkomst. Kan je niks aan doen. Maar daar heb je wel last van.
- Jongere

Voorbeeld 2: negatieve reacties op uitingen van inclusie

Enkele professionals merken dat ouders en kinderen met weerstand reageren op uitingen die de lhbtiqa+ gemeenschap steunen, zoals Paarse Vrijdag. Sommige ouders houden hun kinderen thuis op die dag. Een aantal jongeren herkent dit.  

We hebben drie jaar terug vrij uitgebreid Paarse Vrijdag gevierd. Dat vinden we belangrijk. Dat heeft ons vijftien kinderen gekost een maand later, [ouders] die hun kinderen weghalen van school. […] Dan ben je wel de mensen kwijt en hebben we niet meer het gesprek. We hebben het jaar daarop ervoor gekozen om er wel aandacht aan te besteden, [maar] niet in grote mate, zoals we dat in het jaar daarvoor hebben gedaan. Met het idee: dan houden we de mensen binnenboord en kunnen we wel het gesprek blijven voeren.
- Schooldirecteur

Of ze komen niet naar school. De kinderen die geloven. Ja ze blijven gewoon thuis. Melden zich ziek voor de dag. Omdat het [Paarse Vrijdag] best wel groot gevierd wordt op school.
- Jongere

Oorzaken voor afname inclusie en sociale veiligheid

De professionals noemen verschillende oorzaken voor de afname in inclusie en sociale veiligheid:

1. Sociale media

Professionals zien dat jongeren snel, en steeds jonger, de kans lopen in een fuik van discriminerend gedachtegoed terecht komen op sociale media. Daarnaast merken ze dat de informatie die kinderen en ouders via sociale media binnenkrijgen, bijvoorbeeld over de lhbtiqa+ gemeenschap, heel snel gaat. Die snelheid maakt het lastig om informatie goed te filteren en er een goed onderbouwde mening over te vormen. Verder speelt mee dat online gedrag lastig controleerbaar is voor ouders, waardoor er meer ruimte ontstaat voor jongeren om online te pesten of discriminerende opmerkingen te plaatsen. 

Ik denk met de algoritmes, hoe die nu werken, dat jongeren best wel in een bubbel terecht kunnen komen. […] Waardoor ze heel erg in gedachtegoed terecht kunnen komen die heel eenzijdig is.
– Voorlichter

Het is natuurlijk ook met sociale media nu […] dat je er vaak nieuwe functies hebt […] en dat je als ouder waarschijnlijk ook niet weet wat die ontwikkelingen zijn. En dat er geen consequenties meer zijn aan als je iemand pest of appt [om]dat het al verdwenen is. [..] En nu is vaak het gesprek: is het wel of niet verzonden of is het wel of niet gebeurd? En kan je dat wat minder goed checken. Dus ik denk dat er ook meer ruimte is voor jongeren om nare dingen tegen elkaar te zeggen of te sturen.
- Orthopedagoog

2. Het politieke klimaat

Professionals menen dat bepaalde uitspraken van politici, al dan niet herhaald door ouder(s) of via sociale media, een negatief en polariserend effect hebben op hoe de jeugd kijkt naar bepaalde bevolkingsgroepen en verschillen tussen mensen. 

Zij [politieke partijen] gaan iets doen aan de zorg, aan de huizen. Vluchtelingen die worden weggehouden. Dus dan wordt het voor ons opgelost, voor mijn “eigen groep”, […] voor Nederland.
Zo zien ze [de jeugd] dat.
- Gezinswerker

3. Gevolgen van de coronacrisis

Volgens professionals is er sinds de coronacrisis meer sprake van polarisatie en wantrouwen tussen groepen. De polarisatie begon met de keuze om jezelf en je kinderen wel of niet te vaccineren tegen het coronavirus, maar sijpelt nu door op allerlei thema’s, waaronder lhbtiqa+ tolerantie en discriminatie. Daarnaast merken professionals dat de jeugd vanwege de lockdowns en afstandsregels niet goed meer weet hoe je sociaal met elkaar omgaat. Dit speelt niet alleen bij de jeugd. Volgens professionals hebben overtuigingen en gedrag van ouders ook veel invloed op de overtuigingen en het gedrag van kinderen. Zij zien dat ouders minder vaak dan vroeger het goede voorbeeld geven als het gaat om sociale omgangsnormen, bijvoorbeeld op het sportveld.

Dat [polarisatie] is denk ik wel iets wat in coronatijd heel erg is ontstaan. Het begon met wel of niet vaccineren. [..] Het is woke of niet-woke, Israël of Palestina. […] Het wordt heel erg óf het één óf het ander.
- Sportadviseur

4. Regenboogmoeheid

Een oorzaak die professionals linken aan afgenomen lhbtiqa+ tolerantie, is dat jongeren ‘regenboogmoe’ lijken: Een oorzaak die professionals linken aan afgenomen lhbtiqa+ tolerantie, is dat jongeren ‘regenboogmoe’ lijken: 

Je hoort dan jongeren en ouders ook wel zeggen van oh, er moet weer een lettertje bij. […] En waarom zijn er zoveel hokjes en waarom kan je niet gewoon zijn wie je bent en is dat oké? En waarom moet iedereen dan een lettertje of zo?
- Gezinswerker.

Enkele professionals geven hierbij aan dat de inzet op lhbtiqa+ acceptatie en het normaliseren van genderdiversiteit er ook voor kan zorgen dat andere groepen zich niet gehoord voelen.  

Er zijn ook jongeren die zeggen: dan is er inclusiviteit voor [gender en seksualiteit], maar ik ben een andere mening toegedaan en daar is geen aandacht meer voor. Daar staat niemand voor. Maar ik hoor er eigenlijk ook bij. Dat is wel wat ik van jongeren soms terugkrijgt. Van mijn geloof uit mag het [queer zijn] niet […] maar als ik dat zeg, dan ben ik niet inclusief. […] Dat botst dus.
– Jeugdverpleegkundige

Die ‘regenboogmoeheid’ kwam niet naar voren in de gesprekken met jongeren. Daaruit bleek dat jongeren over het algemeen tolerant staan tegenover homoseksualiteit, maar ze vinden het vaak niet nodig dat het openbaar geuit wordt. Enkele jongeren voegen hieraan toe dat dit niet alleen geldt voor mensen die homoseksueel zijn: ook bij hetero’s vinden zij het openbaar tonen van intimiteit niet nodig.  

Ik ben het [homoseksueel] niet, maar ze mogen het zijn. Ik heb daar niet zo veel problemen mee zolang ze het niet zo uitdrukken. Ze mogen het wel zeggen maar sommigen drukken het zo uit. Die willen dat je er de hele dag over nadenkt of zo. Dat vind ik dan weer niks.
- Jongere

Op de vraag hoe er op school gereageerd zou worden als iemand zou vertellen dat die transgender is, wordt wisselend gereageerd. Een deel denkt dat er eerst grappen worden gemaakt maar dat ze daarna wel serieus worden genomen. Een aantal jongeren denkt dat ze anders behandeld zouden worden.

Ik denk dat heel erg veel grappen over gemaakt zouden worden.
- Jongere

Alleen als die het voor zich houdt [dat die transgender is] en niemand weet dat het zo is, dan wordt die hetzelfde behandeld.
- Jongere

Jongvolwassenen die zich identificeren als LHBTQIA+ ervaren hun gezondheid minder vaak als goed

In het voorjaar van 2024 ervaart 49% van de Utrechtse jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) die zich identificeren als LHBTQIA+ hun gezondheid als (zeer) goed. Bij Utrechtse jongvolwassenen die zich niet identificeren als LHBTQIA+ is dit 69%. Jongvolwassenen die zich identificeren als LHBTQIA+ scoren ook slechter op andere onderdelen van gezondheid. Ze ervaren bijvoorbeeld vaker psychische klachten en stress, zijn minder vaak gelukkig, minder weerbaar, ervaren meer prestatiedruk en hebben minder vertrouwen in de toekomst. Ook hebben ze vaker te maken gehad met lichamelijke mishandeling, geestelijke mishandeling of een ongewenste seksuele ervaring meegemaakt.  Jongvolwassenen die niet weten of ze zich identificeren als LHBTQIA+ scoren ook minder gunstig op sommige onderdelen van gezondheid, ten opzichte van jongvolwassenen die zich niet identificeren als LHBTQIA+.. 

Eén op de vier jongvolwassenen geeft aan ooit een ongewenste seksuele ervaring te hebben gehad 

27% van de Utrechtse jongvolwassenen geeft aan ooit een ongewenste seksuele ervaring te hebben gehad, bijvoorbeeld ongewenst gezoend worden, intiem aanraken of seks. Vrouwen geven bijna drie keer zo vaak aan dat ze een ongewenste seksuele ervaring hebben meegemaakt dan mannen..

Heb je zelf te maken (gehad) met ongewenste seksuele ervaringen en ben je op zoek naar hulp? Neem dan contact op met het Centrum Seksueel Geweld Utrecht via 0800-0188 of centrumseksueelgeweld.nl.  

Bijna een kwart van de jongvolwassenen geeft aan ooit geestelijk te zijn mishandeld

23% van de Utrechtse jongvolwassenen geeft aan ooit geestelijk te zijn mishandeld. Zij zijn bijvoorbeeld een langere tijd regelmatig gepest, vernederd, bedreigd of uitgescholden. 9% van de Utrechtse jongvolwassenen is ooit lichamelijk mishandeld. Deze jongvolwassenen zijn bijvoorbeeld geschopt, geslagen of vastgebonden. 2% maakt nog steeds wel eens geestelijke mishandeling mee en 1% nog wel eens lichamelijke mishandeling. Jongvolwassenen met voortgezet onderwijs of een mbo-opleiding en jongvolwassenen die alleen wonen geven vaker aan ooit geestelijk of lichamelijk te zijn mishandeld..

Heb je te maken (gehad) met mishandeling en ben je op zoek naar hulp? Neem dan contact op met Veilig Thuis via 0800-2000 of veiligthuis.nl Je kunt via deze website ook (anoniem) chatten. 

Ruim een derde van de Utrechters met een migratieachtergrond ervaart discriminatie

35% van de Utrechtse volwassenen (18-64 jaar) met een niet-westerse migratieachtergrond heeft discriminatie ervaren in de afgelopen twaalf maanden. Gemiddeld in Utrecht is dit 19%. Utrechters met basisonderwijs of vmbo, Utrechters met een havo, vwo of een mbo-opleiding en 18- t/m 39-jarigen ervaren ook vaker dan gemiddeld discriminatie.

Discriminatie naar migratieachtergrond:

Image

Utrechters ervaren het vaakst discriminatie vanwege hun huidskleur of afkomst

Eén op de tien Utrechtse volwassenen ervaart discriminatie vanwege hun huidskleur, etniciteit of afkomst. Bij Utrechters met een niet-westerse migratieachtergrond is dit hoger, namelijk 29%. Eén op de twintig Utrechtse volwassenen ervaart discriminatie vanwege hun geslacht. Vrouwen geven dit vaker aan dan mannen.

Redenen van discriminatie:

Image

Utrechters ervaren het vaakst discriminatie op straat

9% van de Utrechtse volwassenen ervaart discriminatie op straat. Dit wordt gevolgd door discriminatie tijdens werk, stage of een sollicitatie.

Locatie van discriminatie:

Image

Volwassenen uit Overvecht ervaren vaker discriminatie

Utrechters die in Overvecht wonen, hebben vaker discriminatie ervaren dan gemiddeld in Utrecht. Utrechters die wonen in de wijken Noordoost en Oost ervaren minder vaak discriminatie.

Image

Op de Utrecht Monitor staat meer informatie over het aantal geregistreerde meldingen van discriminatie bij Art. 1 Midden Nederland, het expertisecentrum voor gelijke behandeling en discriminatiezaken.

Bijna een derde van de Utrechters in een kwetsbare situatie ervaart discriminatie

Uit een peiling van panel Meetellen in Utrecht blijkt dat 31% van de panelleden in de afgelopen 12 maanden discriminatie heeft ervaren. Panelleden ervaren het vaakst discriminatie vanwege hun psychische aandoening, gevolgd door discriminatie vanwege huidskleur of afkomst en leeftijd.

Eén op de twaalf volwassenen is ooit slachtoffer van huiselijk geweld geweest

8% van de Utrechtse volwassenen geeft aan ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Dit percentage is al jaren stabiel. 20% van de gescheiden volwassenen is ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Ook vrouwen, volwassenen tussen de 40 en 54 jaar, alleenstaanden, alleenstaande ouders, volwassenen met een laag of middelbaar opleidingsniveau en volwassenen met een overig westerse of overig niet-westerse migratieachtergrond zijn vaker dan gemiddeld ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld. 2% van de Utrechtse volwassenen is in de afgelopen vijf jaar slachtoffer van huiselijk geweld geweest.

Image

Psychisch of emotioneel geweld is de meest voorkomende vorm van huiselijk geweld

Van de volwassenen die ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld heeft 70% te maken gehad met psychisch of emotioneel geweld. 57% is ooit slachtoffer geweest van lichamelijk geweld, 17% van ongewenste seksuele toenadering en 14% van seksueel misbruik. Vrouwen hebben vaker ooit te maken gehad met ongewenste seksuele toenadering dan mannen. Dit is 21% voor vrouwen en 8% voor mannen.

Image

Volwassenen uit Overvecht en de Binnenstad zijn vaker ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld

Eén op de tien volwassenen uit Overvecht en de Binnenstad is ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Dat is meer dan gemiddeld in Utrecht. Volwassenen uit Vleuten-de Meern zijn minder vaak dan gemiddeld slachtoffer geweest van huiselijk geweld.

Image

Op de Utrecht Monitor staat meer informatie over meldingen van huiselijk geweld bij Veilig Thuis en het aantal geregistreerde gevallen van huiselijk geweld bij de politie.

Ongeveer een kwart van de Utrechtse ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond ervaart discriminatie

24% van de Utrechtse 65-plussers met een niet-westerse migratieachtergrond heeft in de afgelopen 12 maanden discriminatie ervaren. Gemiddeld in Utrecht ervaart 9% van de ouderen (wel eens) discriminatie. Utrechtse ouderen die in Overvecht of Zuidwest wonen ervaren vaker discriminatie dan gemiddeld in Utrecht.

Image

5% van de Utrechtse ouderen is slachtoffer geweest van ouderenmishandeling

Eén op de twintig Utrechtse 65-plussers geeft aan in de afgelopen twaalf maanden slachtoffer te zijn geweest van ouderenmishandeling. De vorm van mishandeling die ouderen het vaakst noemen, is psychisch geweld thuis. 4% van de Utrechtse ouderen geeft dit aan. Voor de andere vormen van ouderenmishandeling geldt dat 1% van de 65-plussers daar slachtoffer van is geweest in de afgelopen twaalf maanden.

Ouderen met een hbo- of wo opleiding hebben vaker te maken met ouderenmishandeling

8% van de Utrechtse ouderen met een hbo- of wo opleiding geeft aan in de afgelopen twaalf maanden slachtoffer te zijn geweest van ouderenmishandeling. Dit is hoger dan gemiddeld in Utrecht. Ook ouderen tussen de 65 en 79 jaar zijn vaker slachtoffer van ouderenmishandeling, namelijk 6%. Bij de 80-plussers is dat 3%.