Sociale contacten en eenzaamheid

Jeugd

• Ernstige eenzaamheid onder jongeren terug op niveau van voor de coronacrisis
• Meeste jeugd kan bij iemand terecht bij problemen
• Jeugd met een buitenlandse herkomst heeft vaker ongunstige uitkomsten op sociale omgeving

Jongvolwassenen

• Acht op de tien jongvolwassenen is tevreden over de relatie met hun beste vriend
• Ruim één op de vijf jongvolwassenen is ernstig eenzaam, matige eenzaamheid neemt af
• Jongvolwassenen met een buitenlandse herkomst ervaren vaker ernstige eenzaamheidsgevoelens
• Jongvolwassenen die alleen of bij hun ouders wonen, zijn vaker ernstig eenzaam

Volwassenen en ouderen

• Afname in wekelijks contact met buren tussen 2018 en 2022
• 6% van de Utrechters mist emotionele steun
• 14% van de Utrechtse ouderen en 15% van de Utrechtse volwassenen is ernstig eenzaam
• Eenzaamheid onder volwassenen blijft stabiel na stijging in 2020, ernstige eenzaamheid neemt toe tussen 2020 en 2022
• Ernstige eenzaamheid onder ouderen neemt langzaam toe
• Sociale eenzaamheid onder volwassenen neemt toe, emotionele eenzaamheid blijft gelijk 
• Verschillen in ernstige eenzaamheid naar opleidingsniveau nemen toe

Sociale contacten belangrijk voor ervaren gezondheid

Mensen die regelmatig sociale contacten hebben, zijn vaker gelukkig dan anderen. Het hangt daardoor samen met iemands ervaren gezondheid. Daarnaast kan steun van sociale contacten iemand helpen als het niet zo goed gaat. Tevredenheid over sociale contacten hangt af van hoe goed iemand zich voelt met de contacten die hij heeft en de activiteiten die hij doet. Een tekort aan (betekenisvolle) contacten kan leiden tot eenzaamheid.  

Eenzaamheid en gezondheid hebben invloed op elkaar

Gevoelens van eenzaamheid kunnen verschillende gevolgen hebben voor de gezondheid. Zo zorgt eenzaamheid voor een hogere kans op hartaandoeningen, dementie, depressie, slaapproblemen en stress, en een verhoogde kans op overlijden. Andersom kunnen gezondheidsproblemen, zoals lichamelijke beperkingen, eenzaamheid bevorderen. 

Twee soorten eenzaamheid: emotioneel en sociaal 

We maken onderscheid naar twee soorten eenzaamheid: sociale en emotionele eenzaamheid. Sociale eenzaamheid houdt in dat iemand mensen om zich heen mist. Emotionele eenzaamheid ontstaat als iemand een intieme of hechte relatie mist. 

Hoe meet je eenzaamheid? 

We meten eenzaamheid in al onze monitors. Bij volwassenen en ouderen maken we gebruik van de schaal van De Jong Gierveld (2007) die bestaat uit elf items. Voorbeelden van items zijn 'Er zijn voldoende mensen met wie ik mij nauw verbonden voel' en 'Ik ervaar een leegte om me heen'. Deze gevalideerde maat wordt veel gebruikt in onderzoek naar eenzaamheid, zowel binnen als buiten Nederland. Met behulp van deze schaal is vervolgens onderscheid aangebracht in niet, matig of ernstig eenzaam. Naast de mate van eenzaamheid is onderscheid aangebracht tussen sociale en emotionele eenzaamheid. Voor jongvolwassenen maken we gebruik van de verkorte versie van deze schaal. Onder jongeren wordt eenzaamheid gemeten door middel van de RULS-8. Deze schaal is gevalideerd onder Nederlandssprekende adolescenten en is daardoor geschikter om te gebruiken bij jongeren. Bij kinderen maken we geen gebruik van een gevalideerde schaal om eenzaamheid te meten. In plaats daarvan kunnen kinderen aangeven of zij zich vaak alleen voelen. 

Factsheet over eenzaamheid in Utrecht 

Meer weten over eenzaamheid en bij welke groepen het vaker voorkomt? Lees dan de factsheet over eenzaamheid in Utrecht. Hierin is de meest recente informatie over eenzaamheid in Utrecht vanuit verschillende gezondheidsmonitors en verdiepende onderzoeken gebundeld. 

Download de factsheet

Ernstige eenzaamheid onder jongeren terug op niveau van voor de coronacrisis

Na een toename tussen 2019 en 2021, neemt ernstige eenzaamheid onder jongeren tussen 2021 en 2023 weer af. In het najaar van 2023 was 15% van de jongeren uit de tweede en vierde klas van het voortgezet onderwijs matig of ernstig eenzaam. Hiervan was 8% ernstig eenzaam en 7% matig eenzaam. In 2021 was dit 19%, waarvan 11% ernstig en 8% matig eenzaam. Het percentage kinderen in groep zeven en acht van het basisonderwijs dat zich vaak alleen voelt, is met 6% stabiel.

Meeste jeugd kan bij iemand terecht bij problemen

95% van de jongeren kan bij iemand terecht als diegene ergens mee zit en 75% van de kinderen kan vaak of altijd met iemand over problemen praten. 86% van de kinderen is positief over de relatie met hun vrienden. In 2021 was dit 89%.

Jeugd met een buitenlandse herkomst heeft vaker ongunstige uitkomsten op sociale omgeving

Jeugd met een buitenlandse herkomst heeft vaker ongunstige uitkomsten op sociale omgeving dan jeugd met een Nederlandse herkomst. Zij kunnen bijvoorbeeld minder vaak bij iemand terecht bij problemen en jongeren met een buitenlandse herkomst zijn vaker (ernstig) eenzaam.

Acht op de tien jongvolwassenen is tevreden over de relatie met hun beste vriend

79% van de Utrechtse jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) geeft in mei t/m juli 2022 aan dat ze (zeer) tevreden zijn over de relatie met hun beste vriend of vriendin. Jongvolwassenen die alleen of bij hun ouders of verzorgers wonen, zijn hier minder vaak tevreden over. Dit geldt ook voor jongvolwassenen met een buitenlandse herkomst en jongvolwassenen met een mbo-opleiding.

Tevredenheid over relatie met beste vriend(in), naar woonsituatie

Negen op de tien jongvolwassenen is tevreden over hun relatie 

90% van de Utrechtse jongvolwassenen met een vaste relatie is (zeer) tevreden over hun relatie. In totaal heeft 43% van de jongvolwassenen op dit moment een vaste relatie. Kinderen van migranten en jongvolwassenen die bij hun ouders of verzorgers wonen, zijn minder vaak tevreden over hun relatie dan andere jongvolwassenen. Jongvolwassenen die samen met hun partner en eventuele kinderen wonen, zijn hier vaker tevreden over.

Tevredenheid over relatie met partner, naar woonsituatie*

In 2020 ervaren Utrechtse mbo-studenten minder steun van hun gezinsleden en vrienden dan in 2019

In het najaar van 2020 geeft 59% van de mbo-studenten van het Grafisch Lyceum en Nimeto in Utrecht aan dat zij (heel) veel steun ontvangen van gezinsleden. 64% ontving (heel) veel steun van vrienden. In het najaar van 2019 gaf 69% aan (heel) veel steun van gezinsleden te ontvangen en 72% van vrienden. Mbo-studenten die bij beide ouders wonen en studenten die een niveau 1-, 2- of 3-opleiding doen, ontvingen in het najaar van 2019 vaker (heel) veel steun van gezinsleden dan mbo-studenten in een andere woonsituatie of mbo-studenten met een niveau 4-opleiding.

Krijgt (heel) veel steun van het gezin:

Image

Ruim één op de vijf jongvolwassenen is ernstig eenzaam, matige eenzaamheid neemt af

In mei t/m juli 2022 was 22% van de Utrechtse jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) ernstig eenzaam. Dit is vergelijkbaar met 2021. Wel zijn minder jongvolwassenen matig eenzaam. In totaal is 59% van de jongvolwassenen eenzaam in 2022, dit was 71% in 2021. Landelijk is het percentage eenzame jongvolwassenen iets hoger, namelijk 63% waarvan 27% ernstig eenzaam.

Image

Jongvolwassenen met een buitenlandse herkomst ervaren vaker ernstige eenzaamheidsgevoelens 

Jongvolwassenen met een buitenlandse herkomst zijn vaker ernstig eenzaam dan jongvolwassenen met een Nederlandse herkomst. Van de jongvolwassenen die zelf in het buitenland zijn geboren (migranten) is 43% ernstig eenzaam. Onder jongvolwassenen waarvan één of beide ouders in het buitenland zijn geboren (kind van migranten) is dit 28%.  

Image

Jongvolwassenen die alleen of bij hun ouders wonen, zijn vaker ernstig eenzaam 

35% van de jongvolwassenen die alleen wonen, ervaart ernstige eenzaamheidsgevoelens. Onder jongvolwassenen die met een partner, kinderen of met huisgenoten wonen is dit lager. Ook jongvolwassenen die bij hun ouders of verzorgers wonen, zijn vaker ernstig eenzaam.  

Image

Jongvolwassenen uit Overvecht en Leidsche Rijn zijn vaker ernstig eenzaam 

Jongvolwassenen die wonen in de wijken Overvecht of Leidsche Rijn zijn vaker ernstig eenzaam dan gemiddeld. Jongvolwassenen die wonen in de Binnenstad zijn dit minder vaak. 

Image

Ruim negen op de tien jongvolwassenen kunnen bij iemand terecht bij problemen

92% van de Utrechtse jongvolwassenen geeft aan dat ze bij iemand terecht kunnen als ze een probleem hebben of als ze ergens mee zitten. 16 en 17-jarigen, kinderen van migranten en jongvolwassenen met voortgezet onderwijs of een mbo-opleiding geven dit minder vaak aan. Ook jongvolwassenen die alleen of bij hun ouders of verzorgers wonen, kunnen minder vaak bij iemand terecht met problemen.  

Afname in wekelijks contact met buren tussen 2018 en 2022

Tussen 2018 en 2022 daalde het percentage Utrechtse 18-plussers dat wekelijks contact had met buren van 48% naar 41%. 77% van de Utrechters heeft wekelijks contact met familie en 74% met vrienden of kennissen. Deze percentages zijn de afgelopen jaren stabiel gebleven. Utrechters van 18-39 jaar, met een hbo- of wo-opleiding, huishoudens zonder kinderen, eenpersoonshuishoudens, migranten en inwoners met moeite met rondkomen hebben minder vaak contact met buren dan gemiddeld. 65-plussers hebben het vaakst contact met buren.

Utrechters uit Transwijk hebben het minst vaak wekelijks contact met buren

Utrechters uit de subwijken Transwijk (26%), Pijlsweerd (28%), Lombok/Leidsche weg (30%) en de wijk Binnenstad (31%) hebben minder vaak wekelijks contact met hun buren dan gemiddeld in Utrecht.

6% van de Utrechters mist emotionele steun

6% van de 18-plussers mist emotionele steun. Zij missen bijvoorbeeld mensen die hen een steuntje in de rug geven, opvrolijken of troosten. Utrechters van 40-54 jaar, met basisonderwijs of vmbo, eenouder- en eenpersoonshuishoudens, migranten en inwoners met moeite met rondkomen missen vaker emotionele steun dan andere Utrechters. Mensen met beperkte emotionele steun zijn vaker eenzaam. Lees meer over eenzaamheid.

Percentage Utrechters (18+) dat sociale steun mist naar opleidingsniveau en migratieachtergrond

Volgens één op de vijf Utrechters in een kwetsbare situatie helpen sociale contacten om gezond te zijn

Eén op de vijf panelleden van Meetellen in Utrecht heeft in 2020 in een open vraag aangegeven dat sociale contacten hen helpen om gezond te zijn en te blijven. Dit werd bevestigd in de interviews, waarin meerdere panelleden vertelden dat sociale contacten en het hebben van een netwerk, vrienden of familie van belang zijn voor hun gezondheid.

Sociale contacten helpen mij heel erg qua gezondheid, delen met mensen, [en] verbinding.

Bijna één op de drie Utrechters in een kwetsbare situatie hebben onvoldoende mensen om zich heen die kunnen helpen bij ziekte

31% van de panelleden van Meetellen in Utrecht heeft onvoldoende mensen om zich heen die bij ziekte kunnen helpen, bijvoorbeeld omdat ze alleen wonen of een klein sociaal netwerk hebben. Meer dan de helft van de panelleden van Meetellen in Utrecht heeft wel iemand om zich heen die bij ziekte kan of wil helpen. Zij vragen bijvoorbeeld hulp aan ouders, andere familieleden of vrienden. In de vragenlijst lichten enkele panelleden toe dat zij het moeilijk vinden om mensen om hulp te vragen.

Image

Ik vind het moeilijk om hulp te vragen, maar [ik] ben net drie dagen thuis na ziekenhuisopname van tien dagen wegens Covid en astma en heb via Facebook en Thuisgekookt.nl oproepen gedaan voor hulp (vooral voor me koken en maaltijd langsbrengen) en er blijken heel veel mensen te zijn die me wel willen helpen. Ik ben blij dat ik mijn schroom overwonnen heb en zulke positieve en steunende reacties krijg en natuurlijk ook daadwerkelijke hulp.

15% van de Utrechters is ernstig eenzaam

Ruim één op de zeven Utrechtse volwassenen (18-64 jaar) was in het najaar van 2022 ernstig eenzaam. Dit is hoger dan in de jaren ervoor. Toen was ongeveer één op de tien volwassenen ernstig eenzaam. Met name vrouwen, 18 t/m 39-jarigen en Utrechters met als hoogste opleiding mbo, havo, vwo, hbo of wo zijn vaker ernstig eenzaam dan in 2020. Ondanks deze toename zijn 55 t/m 64-jarigen en Utrechters met basisonderwijs of vmbo als hoogste opleiding nog steeds vaker ernstig eenzaam dan andere volwassenen. In totaal is 48% van de Utrechtse volwassenen (wel eens) eenzaam. Dat percentage is vergelijkbaar met 2020, maar hoger dan in 2018. De percentages (ernstig) eenzame volwassenen zijn in Utrecht vergelijkbaar met het landelijke percentage en lager dan in de andere grote steden.

Eenzaamheid blijft stabiel na stijging in 2020, ernstige eenzaamheid neemt toe tussen 2020 en 2022 

Driekwart van de Utrechtse migranten is eenzaam

75% van de Utrechtse volwassenen die zelf in het buitenland zijn geboren (migrant), is (wel eens) eenzaam. Dit is vaker dan volwassenen met een Nederlandse herkomst, hiervan voelt 37% procent zich (wel eens) eenzaam. Utrechtse migranten zijn ook vaker ernstig eenzaam dan andere Utrechters. Ook Utrechters die alleen wonen, moeite hebben met rondkomen of met basisonderwijs of vmbo als hoogste opleidingsniveau zijn vaker ernstig eenzaam dan andere Utrechtse volwassenen. 

Image

Sociale eenzaamheid neemt toe, emotionele eenzaamheid blijft gelijk 

32% van de Utrechtse volwassenen is sociaal eenzaam. Dat is hoger dan in 2020. Toen was 26% van de Utrechtse volwassenen sociaal eenzaam. Deze volwassenen vinden dat ze te weinig sociale contacten hebben. 33% van de Utrechtse volwassenen is emotioneel eenzaam. Zij missen mensen om zich heen om persoonlijke problemen mee te bespreken. Tussen 2018 en 2020 nam het percentage emotionele eenzaamheid toe van 24% naar 33%. In 2022 is dit percentage gelijk gebleven. Zowel emotionele als sociale eenzaamheid komen vaker voor onder Utrechters met als hoogste opleiding basisonderwijs of vmbo, Utrechters die alleen wonen en migranten.  

Verschillen in ernstige eenzaamheid naar opleidingsniveau nemen toe

Tussen 2003 en 2020 zijn de verschillen in ernstige eenzaamheid tussen opleidingsgroepen groter geworden. Ernstige eenzaamheid neemt sterker toe bij Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding dan bij Utrechters met een hbo- of wo-opleiding. Meer weten? Lees dan de speciale uitgave over gezondheidsverschillen bij volwassenen. 
 
Ruim een op de vijf volwassenen in Overvecht en Zuidwest is ernstig eenzaam

Image

Driekwart van de Utrechters in een kwetsbare situatie is eenzaam

Uit een peiling van panel Meetellen in Utrecht in het najaar en de winter van 2021 blijkt dat 75% van de Utrechters in een kwetsbare situatie eenzaam is. Hiervan is 32% ernstig eenzaam en 43% matig eenzaam. In vergelijking met een peiling in de winter van 2020 is het aandeel panelleden met ernstige eenzaamheidsgevoelens afgenomen, maar matige eenzaamheid is iets toegenomen.

Eenzaamheid onder Utrechters in een kwetsbare situatie  

Image

Redenen voor eenzaamheid verschillen 

Acht verdiepende gesprekken met panelleden van Meetellen, uitgevoerd door Labyrinth Onderzoek & Advies, laten zien dat er verschillende redenen zijn voor gevoelens van eenzaamheid. Zo hebben sommige panelleden moeite met het aangaan van sociale contacten of  ze zijn beperkt belastbaar waardoor ze niet (voldoende) mee kunnen doen aan sociale activiteiten. Anderen hebben door gebrek aan financiën het gevoel dat ze sociaal niet goed mee kunnen doen.

Eenzaamheid gaat samen met armoede eerlijk gezegd. Als je niet veel hebt dan kan je niet veel doen. Als je niet vindingrijk bent of mensen hebt die je helpen, dan beland je al gauw in een vicieuze cirkel.

Ernstig eenzame Utrechters hebben behoefte aan betaalbare en laagdrempelige activiteiten

Uit de acht gesprekken met panelleden van Meetellen blijkt dat het huidige aanbod om ernstige eenzaamheid tegen te gaan in Utrecht niet (altijd) aansluit. Het aanbod is bijvoorbeeld te duur, te druk of niet laagdrempelig genoeg. Ook geven panelleden aan dat het belangrijk is dat aanbod aansluit bij de doelgroep. Meer lezen over de behoeften van ernstig eenzame Utrechters? Lees dan het hele rapport.  

14% van de Utrechtse ouderen is ernstig eenzaam

Van de 65-plussers in Utrecht is 14% ernstig eenzaam. 52% van de 65-plussers is (wel eens) eenzaam. Dit is hoger dan in de rest van Nederland en vergelijkbaar met de andere grote steden. Ouderen met als hoogste opleiding basisonderwijs of vmbo, ouderen die zelf in het buitenland zijn geboren (migrant) en ouderen die alleen wonen zijn vaker ernstig eenzaam. Ernstige eenzaamheid komt ook vaker voor bij ouderen die moeite hebben met rondkomen (30%) dan bij ouderen die daar geen moeite mee hebben (11%). 

Ernstige eenzaamheid naar opleidingsniveau en migratieachtergrond

Ernstige eenzaamheid onder ouderen neemt langzaam toe

Tussen 2010 en 2016 is eenzaamheid onder Utrechtse ouderen toegenomen van 40% naar 56%. Sinds 2016 is dit percentage ongeveer stabiel. Het percentage ernstig eenzame ouderen is tussen 2010 en 2022 langzaam gestegen van 9% naar 14%.  

Ontwikkeling in eenzaamheid

Emotionele eenzaamheid komt vaker voor bij alleenwonende ouderen

Ruim vier op de tien Utrechtse 65-plussers die alleen wonen is emotioneel eenzaam. Zij missen mensen om zich heen om persoonlijke problemen mee te bespreken. Gemiddeld is 31% van de Utrechtse ouderen emotioneel eenzaam. Emotionele eenzaamheid komt ook vaker voor bij 80-plussers, ouderen die basisonderwijs of vmbo hebben afgerond, migranten en ouderen die moeite hebben met rondkomen. 

Percentage emotionele eenzaamheid, naar leeftijd:

37% van de Utrechtse ouderen is sociaal eenzaam

Ruim een derde van de 65-plussers in Utrecht is sociaal eenzaam. Zij vinden dat ze te weinig sociale contacten hebben. Sociale eenzaamheid komt vaker voor onder ouderen die alleen basisonderwijs of vmbo hebben afgerond, migranten, ouderen die alleen wonen en ouderen die moeite hebben met rondkomen. 

Ouderen uit Overvecht en Zuid zijn vaker ernstig eenzaam

Image