Middelengebruik

Jeugd

• Meer jongeren roken of vapen 
• Als jongeren alcohol drinken, drinken zij vaak ook veel 
• Vierdeklassers roken en vapen vaker en gebruiken vaker alcohol en drugs dan tweedeklassers 
• Middelengebruik hoger bij havo-leerlingen  
• Bij 23% van de kinderen wordt thuis gerookt of gevapet 

Jongvolwassenen

• 29% van de jongvolwassenen rookt 
• Drie op de tien jongvolwassenen zijn zware drinkers 
• Jongvolwassenen uit de wijken Binnenstad, Oost en Noordoost zijn vaker een zware drinker 
• Vierdeklassers roken en vapen vaker en gebruiken vaker alcohol en drugs dan tweedeklassers
• Een van de vijf jongvolwassenen heeft recent harddrugs gebruikt 
• Cannabis en XTC zijn de meest gebruikte drugs 

Volwassenen

• Aandeel Utrechters dat rookt daalt niet verder 
• Utrechters met een vmbo- of mbo-opleiding roken vaker 
• Een op de zeven volwassenen is een zware drinker
• Percentage volwassenen dat overmatig alcohol drinkt is toegenomen
• Ruim een op de vijf Utrechtse volwassenen gebruikt drugs
• Het cannabisgebruik in Utrecht is vergelijkbaar met andere Nederlandse steden

Ouderen

• 11% van de Utrechtse ouderen rookt 
• Ouderen die alleen wonen, roken vaker 
• 65-plussers uit de wijk Leidsche Rijn roken minder vaak dan gemiddeld
• Een op de elf ouderen drinkt overmatig alcohol
• Ouderen uit de wijk Binnenstad gebruiken vaker overmatig alcohol 
• Helft Utrechtse ouderen drinkt niet of maximaal één glas per dag 

Middelengebruik

Onder middelengebruik verstaan we het gebruik van alle middelen die een stimulerende, dempende of hallucinogene werking hebben, zoals alcohol, nicotine in tabak en vapes en drugs.

Alcoholgebruik heeft effect op gezondheid 

Overmatig alcoholgebruik kan leiden tot lichamelijke en psychische klachten en tot problemen op het werk en privé. Of alcoholgebruik schadelijk is hangt niet alleen af van totale hoeveelheid, maar ook de hoeveelheid alcohol per keer en hoe vaak iemand drinkt. Ook beïnvloedt de situatie waarin gedronken wordt de schadelijkheid van het drinken van alcohol. Voor vrouwen zijn de risico’s bij gelijk alcoholgebruik groter dan voor mannen. De richtlijn voor alcoholgebruik van de Gezondheidsraad is helemaal geen alcohol drinken of in ieder geval niet meer dan één glas per dag.

Roken vergroot risico op vroegtijdige sterfte en gezondheidsproblemen

Roken vergroot het risico op vroegtijdige sterfte. Dit betekent dat rokers gemiddeld minder oud worden dan niet-rokers. Verder hebben rokers een grotere kans op hart- en vaatziekten en verschillende vormen van kanker. Als niet-rokers de rook van iemand anders inademen (meeroken), kan dit hun gezondheid ook schaden. Hoe schadelijk vapen op lange de termijn precies is, is nog onbekend. Er zijn wel steeds meer aanwijzingen dat vapen zou kunnen leiden tot schade aan onder andere de luchtwegen en het hart- en vaatstelsel. Ook bevatten sommige vapes kankerverwekkende stoffen. Vapen op jonge leeftijd kan zorgen voor een hoger risico op (nicotine)verslaving op latere leeftijd en een opstapje naar het roken van tabak. 

Drugsgebruik kent risico’s voor de gezondheid 

Drugsgebruik brengt gezondheidsrisico’s met zich mee, maar de verschillen per middel zijn groot. Drugsgebruik kan leiden tot acute gezondheidsrisico’s (zoals paniekaanvallen of bewusteloosheid), of gezondheidsschade op de lange termijn. Sommige drugs zijn erg verslavend. Daarnaast kan drugsgebruik gevolgen hebben voor de naaste omgevingen maatschappelijke schade veroorzaken, zoals criminaliteit en overlast. 

Bij 6% van de baby’s en peuters wordt in huis gerookt

Bij 6% van de 0- t/m 2-jarigen werd in 2019 wel eens in huis gerookt. Dit is minder dan in 2012  toen 10% van de ouders aangaf dat wel eens in huis werd gerookt. Bij baby’s en peuters van ouders met een opleiding tot mbo-niveau wordt vaker in huis gerookt dan in gezinnen met hbo- of wo-opgeleide ouders. Dit geldt ook voor 0- t/m 2-jarigen in gezinnen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond en gezinnen in Overvecht en Zuidwest. De meeste ouders geven aan dat niet in het bijzijn van hun kind(eren) wordt gerookt.

Roken in huis en roken tijdens de zwangerschap, naar opleidingsniveau en migratieachtergrond

Vrouwen met basisonderwijs, vmbo of mbo roken vaker tijdens de zwangerschap

Moeders met een opleiding tot mbo-niveau geven vaker aan dat zij tijdens de zwangerschap hebben gerookt dan gemiddeld in Utrecht. 3% van de moeders van pasgeboren Utrechtse baby’s zegt tijdens de zwangerschap te hebben gerookt. In 2012 gaf 6% van de nieuwe moeders dit aan. Vrouwen met een Turkse achtergrond en vrouwen die wonen in de Overvecht roken ook vaker tijdens de zwangerschap.

Roken in huis en roken tijdens de zwangerschap, naar wijk

Meer jongeren roken of vapen

7% van de tweede en vierdeklassers in het voortgezet onderwijs rookt of vapet wekelijks. In 2021 was dit 3%. Bijna een kwart van de jongeren heeft ooit wel eens gerookt of gevapet en 4% doet dit dagelijks. Utrechtse jongeren roken en vapen minder vaak wekelijks dan gemiddeld in Nederland. Op het voortgezet onderwijs vapen en roken meisjes even vaak als jongens. Vierdeklassers en vmbo- en havo-leerlingen roken of vapen vaker dan andere jongeren. Van de kinderen in groep zeven en acht van het basisonderwijs heeft 1% wel eens gerookt en 3% wel eens gevapet.

Percentage jongeren dat wekelijks rookt of vapet neemt toe

Als jongeren alcohol drinken, drinken zij vaak ook veel

29% van de vierdeklassers in het voortgezet onderwijs heeft in de laatste vier weken alcohol gedronken. Meer dan twee derde van deze vierdeklassers heeft toen veel gedronken. Van de tweedeklassers heeft 7% in de laatste vier weken alcohol gedronken. Het alcoholgebruik van jongeren in 2023 is vergelijkbaar met dat in 2021, maar hoger dan in 2019. Van de kinderen in groep zeven en acht van het basisonderwijs heeft 13% wel eens een drankje met alcohol gedronken en 25% heeft wel eens een alcoholvrij drankje gedronken. Het gebruik van alcohol is hoger bij kinderen en jongeren met een Nederlandse herkomst dan bij andere kinderen en jongeren.

Vierdeklassers roken en vapen vaker en gebruiken vaker alcohol en drugs dan tweedeklassers

Middelengebruik hoger bij havo-leerlingen

Jongeren op de havo drinken vaker alcohol en gebruiken vaker hasj of wiet dan andere jongeren. Jongeren op de havo en het vmbo roken en vapen vaker dan jongeren op het vwo. Gebruik van snus komt vaker voor op het vmbo. 7% van de jongeren op het vmbo heeft wel eens snus gebruikt en 3% gebruikt nu nog steeds snus. Gemiddeld heeft 4% van Utrechtse jongeren wel eens snus gebruikt.

Middelengebruik, naar opleiding van jongeren

Bij 23% van de kinderen wordt thuis gerookt of gevapet

Bijna een kwart van de kinderen heeft thuis iemand zien roken of vapen in de afgelopen vier weken. Bij kinderen die niet in Nederland zijn geboren (29%) en bij kinderen die opgroeien in een gezin met een lage welvaart (35%) wordt vaker thuis gerookt of gevapet dan bij andere kinderen. Plekken waar kinderen vaak iemand zien roken of vapen zijn winkelcentra, bus- of tramhaltes en speeltuinen of speelplekken.

Percentage kinderen dat iemand in de laatste vier weken heeft zien roken per plek

29% van de jongvolwassenen rookt

Drie op de tien Utrechtse jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) geeft in mei t/m juli 2022 aan wel eens sigaretten of shag te roken. 13% rookt dagelijks. Mannen roken vaker dan vrouwen. Jongvolwassenen met een wo-opleiding en 16- en 17-jarigen roken minder vaak dan andere jongvolwassenen. Toch rookt 19% van de 16- en 17-jarigen wel eens sigaretten of shag en 5% rookt dagelijks. Utrechtse jongvolwassenen roken vaker wel eens sigaretten of shag dan gemiddeld in Nederland of de provincie Utrecht.

Percentage jongvolwassenen dat sigaretten of shag rookt

Drie op de tien jongvolwassenen zijn zware drinkers

29% van de Utrechtse jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) is een zware drinker. Dit betekent dat zij minstens een keer per week zes (voor mannen) of vier (voor vrouwen) glazen alcohol op een dag drinken. Jongvolwassenen die met leeftijdsgenoten wonen, zoals in een studentenhuis, zijn vaker een zware drinker dan andere jongvolwassenen. 41% van de jongvolwassenen geeft aan dat hun vrienden het normaal vinden om tien of meer glazen alcohol op een dag of een avond te drinken.

Percentage jongvolwassenen dat zwaar drinkt

  
Jongvolwassenen met een Nederlandse herkomst drinken vaker alcohol

87% van de jongvolwassenen met een Nederlandse herkomst hebben in de laatste vier weken alcohol gedronken. Dit is vaker dan jongvolwassenen met een buitenlandse herkomst. Jongvolwassenen met een Nederlandse herkomst zijn ook vaker een zware drinker dan andere jongvolwassenen. Utrechtse jongvolwassenen drinken vaker alcohol en zijn ook vaker een zware drinker dan gemiddeld in Nederland of de provincie Utrecht.

Gebruik van alcohol naar herkomst en leeftijd

 
51% van de 16- en 17-jarigen heeft in de laatste vier weken alcohol gedronken. Daarmee volgen zij niet het advies om geen alcohol te drinken voor de leeftijd van 18 jaar. Bijna een derde van de Utrechtse jongvolwassenen houdt zich aan het advies van de Gezondheidsraad voor volwassenen en drinkt geen alcohol of maximaal één glas per dag.

Jongvolwassenen uit de wijken Binnenstad, Oost en Noordoost zijn vaker een zware drinker

Image

Jongvolwassenen die samen met leeftijdsgenoten wonen gebruiken vaker drugs

Utrechtse jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) die met andere leeftijdsgenoten wonen, zoals in een studentenhuis, hebben in de periode van mei t/m juli 2022 vaker harddrugs of cannabis gebruikt dan andere jongvolwassenen. Mannen gebruiken vaker harddrugs of cannabis dan vrouwen. Harddrugs wordt vaker dan gemiddeld gebruikt door 21 t/m 25-jarigen. Gebruik van cannabis is hoger bij 18- t/m 20-jarigen.

Druggebruik in laatste vier weken

 
Een van de vijf jongvolwassenen heeft recent harddrugs gebruikt

19% van de jongvolwassenen heeft in de laatste vier weken harddrugs gebruikt. Dit is bijna twee keer zo hoog als het gemiddelde van 10% in Nederland. Jongvolwassenen uit de wijken Overvecht, Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern gebruiken ongeveer even vaak harddrugs als gemiddeld in Nederland. De cijfers voor Utrechtse jongvolwassenen zijn ook hoog in vergelijking met cijfers over dezelfde leeftijdsgroep uit de Nationale Drug Monitor. Resultaten van lopend onderzoek naar de oorzaak van dit verschil worden later aan deze tekst toegevoegd.

Percentage jongvolwassenen dat in de laatste vier weken harddrugs heeft gebruikt 

Cannabis en XTC zijn de meest gebruikte drugs

22% van de Utrechtse jongvolwassenen (16-25 jaar) heeft cannabis gebruikt in de laatste vier weken. 13% heeft in de afgelopen vier weken XTC gebruikt, 7% cocaïne en 4% ketamine. 15% van de jongvolwassenen heeft wel eens zonder doktersrecept ADHD-medicatie zoals Ritalin gebruikt. Utrecht kent ook een groep jongvolwassenen die excessief lachgas gebruikt. De omvang van deze groep is onduidelijk. Hulpverleners signaleren bij deze gebruikers vaak multiproblematiek: ze hebben fysieke klachten, maar ook schulden, agressie en huiselijk geweld komen bij hen voor.

Gebruikte drugs ooit en in afgelopen 4 weken

Image

33% van de jongeren vindt het normaal om thuis drugs te gebruiken

Een op de drie jongvolwassenen is het eens met de stelling dat het normaal is om thuis drugs te gebruiken. Jongvolwassenen die bij hun ouders wonen vinden dit minder vaak normaal. 35% geeft aan dat in hun vriendengroep vaak drugs wordt gebruikt. Twee op de vijf jongvolwassenen vinden het normaal als jongeren drugs gebruiken op een feestje of bij het uitgaan. Jongvolwassenen die zelfstandig met leeftijdsgenoten wonen vinden dit vaker normaal dan andere jongvolwassenen.

Image

Aandeel Utrechters dat rookt daalt niet verder 

20% van de Utrechtse volwassenen (19-64 jaar) rookte in het najaar van 2022. Dit is vergelijkbaar met 2020. Tussen 2010 en 2020 is het percentage Utrechtse volwassenen dat rookt afgenomen van 24% naar 19%. Volwassenen in een eenoudergezin roken, net als volwassenen in huishoudens zonder kinderen, vaker dan volwassenen in huishoudens met een partner en kinderen. Utrechtse volwassenen roken net zo vaak als volwassenen in Nederland gemiddeld en volwassenen in Den Haag. Volwassenen uit Utrecht roken minder vaak dan Amsterdamse en Rotterdamse volwassenen. 

Percentage volwassenen dat rookt tussen 2010 en 2022, naar gezinssamenstelling

Utrechters met een vmbo- of mbo-opleiding roken vaker

32% van de Utrechtse volwassenen met basisonderwijs of een [vmbo]-opleiding rookt. Bij Utrechters met een havo-, vwo- of mbo-opleiding is dit 25%. Van de Utrechtse volwassenen met een hbo- of wo-opleiding rookt 16%. 57% van de Utrechtse volwassenen heeft nog nooit gerookt. 

Utrechters die moeite hebben met rondkomen roken vaker

Volwassenen uit de wijken Overvecht en Binnenstad roken vaker

Ongeveer een kwart van de Utrechters uit de wijken Binnenstad en Overvecht rookt. Inwoners van de wijken Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern roken minder vaak dan gemiddeld.  

Image

Percentage volwassenen dat overmatig alcohol drinkt is toegenomen 

In het najaar van 2022 dronk 8% van de Utrechtse volwassenen (18 t/m 64 jaar) overmatig alcohol. Dit percentage is hoger dan in 2020, toen het overmatig alcoholgebruik 6% was. Deze toename is een breuk in de daling in overmatig alcoholgebruik sinds 2006 toen 15% van volwassenen overmatig alcohol gebruikte. 33% van de volwassenen volgt de richtlijn alcoholgebruik en drinkt niet of maximaal één glas per dag. Utrechtse volwassenen drinken even vaak overmatig alcohol als volwassenen in Amsterdam en vaker dan gemiddeld in Nederland, Rotterdam en Den Haag.

Percentage volwassenen dat overmatig alcohol drinkt 

Alcoholgebruik naar herkomst, moeite met rondkomen en huishoudsamenstelling 

Een op de zeven volwassenen is een zware drinker 

15% van de Utrechtse volwassenen is een zware drinker. Volwassenen met een Nederlandse herkomst, volwassenen die moeite hebben met rondkomen en volwassenen in huishoudens zonder kinderen gebruiken vaker zwaar alcohol dan andere volwassenen. In deze groepen komt overmatig gebruik van alcohol ook vaker voor. Overmatig en zwaar gebruik van alcohol komt vaker dan in andere wijken voor in de wijken Noordwest, Noordoost, Oost en Binnenstad.

Alcoholgebruik naar wijk 

Ruim een op de vijf Utrechtse volwassenen gebruikt drugs

22% van de Utrechtse volwassenen (18-64 jaar) gaf in het najaar van 2020 aan in de laatste twaalf maanden soft- of harddrugs te hebben gebruikt. 10% van de volwassenen gebruikte in de laatste vier weken drugs. Cannabis en XTC zijn de meest gebruikte drugs.

Percentage Utrechtse volwassenen dat drugs gebruikt

Image

Jongere volwassenen zijn vaker cannabis gaan gebruiken

24% van de 18- t/m 39-jarige volwassenen gebruikte cannabis in de afgelopen 12 maanden. Dit percentage is hoger dan in eerdere metingen en hoger dan bij volwassenen van 40 jaar en ouder. Met name jongvolwassenen (18 t/m 24 jaar) gebruiken vaker cannabis. Jongvolwassenen gebruiken ook vaker andere drugs. Meer cijfers hierover zijn te vinden in de tekst over jongvolwassenen.

Percentage volwassenen dat de laatste 12 maanden cannabis heeft gebruikt

Het cannabisgebruik in Utrecht is vergelijkbaar met andere Nederlandse grote steden

In Utrecht is het cannabisgebruik in de afgelopen vier weken vergelijkbaar met dat in Rotterdam en Den Haag en lager dan in Amsterdam. Het percentage Utrechters dat in de afgelopen twaalf maanden cannabis heeft gebruikt is hoger dan in Rotterdam en Den Haag en lager dan in Amsterdam.

Image

Volwassenen uit de wijken West, Oost en Binnenstad gebruiken vaker cannabis

Het percentage Utrechters dat cannabis gebruikt is hoger in de wijken West, Oost en Binnenstad dan gemiddeld in Utrecht. Dit geldt zowel voor het gebruik in de afgelopen 12 maanden, als het gebruik in de laatste vier weken. In deze wijken en in de wijk Noordwest is ook het percentage volwassenen dat in de afgelopen 12 maanden harddrugs gebruikte hoger. In de wijken Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern is het percentage volwassen dat cannabis gebruikt lager dan gemiddeld in Utrecht.

Percentage Utrechtse volwassenen dat cannabis of harddrugs gebruikt
 

11% van de Utrechtse ouderen rookt 

In het najaar van 2022 rookte 11% van de 65-plussers in Utrecht. Dit is vergelijkbaar met 2020. Tussen 2014 en 2020 is het percentage Utrechtse ouderen dat rookt afgenomen van 18% naar 11%. Oudere mannen, 65- t/m 79-jarigen en ouderen die moeite hebben met rondkomen roken vaker dan andere ouderen. 35% van de 65-plussers in Utrecht heeft nog nooit gerookt.

Percentage ouderen dat rookt tussen 2010 en 2022, naar geslacht, leeftijd en moeite met rondkomen 

Ouderen die alleen wonen, roken vaker 

Van de 65-plussers die alleen wonen, rookt 12%. Bij ouderen in een meerpersoonshuishouden is dit 9%. Ouderen in Utrecht roken net zo vaak als ouderen in Nederland gemiddeld en ouderen uit Den Haag of Rotterdam en minder vaak dan Amsterdamse ouderen.

65-plussers uit de wijk Leidsche Rijn roken minder vaak dan gemiddeld 

Image

Een op de elf ouderen drinkt overmatig alcohol 

9% van de Utrechtse 65-plussers dronk in het najaar van 2022 overmatig alcohol. Mannen drinken vaker overmatig dan vrouwen en 65- tot 79-jarigen vaker dan 80-plussers. Ouderen die in Nederland zijn geboren, drinken vaker overmatig alcohol dan ouderen die in het buitenland zijn geboren. Utrechtse ouderen drinken vaker overmatig alcohol dan gemiddeld in Nederland en even vaak als ouderen in de andere drie grote steden. 6% van de Utrechtse ouderen drinkt zwaar.

Alcoholgebruik naar geslacht, herkomst en leeftijd 

Helft Utrechtse ouderen drinkt niet of maximaal één glas per dag

53% van de Utrechtse 65-plussers volgt de richtlijn alcoholgebruik en drinkt niet of maximaal één glas per dag. Van de ouderen met basisonderwijs of vmbo als opleiding drinkt 64% niet of maximaal één glas alcohol per dag. Bij ouderen met hbo- of wo-opleiding is dit 41%. Ook oudere vrouwen, ouderen die in het buitenland zijn geboren en 80-plussers volgen vaker dan andere Utrechtse ouderen de richtlijn alcoholgebruik. 28% van de ouderen heeft in de laatste 12 maanden helemaal geen alcohol gedronken.

Ouderen uit de wijk Binnenstad gebruiken vaker overmatig alcohol

Image