Lichamelijke gezondheid en functioneren

Jeugd

• Steeds meer kinderen hebben meerdere lichamelijke klachten  
• Meisjes, havo en vmbo-leerlingen hebben vaker gezondheidsklachten  
• 88% van de kinderen en 45% van de jongeren slaapt voldoende uren per nacht

Jongvolwassenen

• Bijna één op de tien Utrechtse jongvolwassenen is beperkt door gezondheidsklachten 
• 6% van de mbo studenten is beperkt door een aandoening 
• Bijna een kwart van de jongvolwassenen in Utrecht ervaart (zeer) vaak meerdere gezondheidsklachten 
• Ruim de helft van de jongvolwassenen is (zeer) vaak moe

Volwassenen

• Een kwart van de Utrechters heeft een langdurige ziekte of aandoening 
• De helft van de Utrechtse volwassenen met basisonderwijs of vmbo is beperkt in het dagelijks leven door hun gezondheid  
• Alleenstaande ouders en eenpersoonshuishoudens zijn vaker beperkt in hun dagelijks leven door gezondheid 
• Driekwart van de Utrechters in een kwetsbare situatie heeft een langdurige aandoening 
• De meest voorkomende chronische lichamelijke aandoeningen bij volwassenen zijn aandoeningen aan het bewegingsapparaat en migraine of ernstige hoofdpijn 
• Chronische lichamelijke aandoeningen komen vaak voor bij Utrechters met basisonderwijs, lbo, mavo of vmbo 

Ouderen

• De helft van de ouderen heeft een langdurige ziekte of aandoening  
• De helft van de ouderen is beperkt in het dagelijks leven door gezondheid  
• Bijna één op de vier ouderen is één keer of vaker gevallen  
• Utrechtse ouderen met basisonderwijs, lbo, mavo of vmbo hebben vaker chronische lichamelijke aandoeningen 
• 55% van de Utrechtse ouderen heeft een aandoening aan het bewegingsapparaat 

Langdurige ziekten en aandoeningen kunnen het dagelijks functioneren belemmeren 

Als je gezondheid invloed heeft op de dingen die je wil doen, kan dit voelen als een beperking. Je ervaren gezondheid en kwaliteit van leven kunnen dan onder druk komen te staan. Steeds meer mensen worden oud met één of meer chronische aandoeningen (lichamelijk of mentaal) en dus is het extra belangrijk om oog te hebben voor belemmeringen die deze veroorzaken.

Lichamelijke klachten kunnen het gevolg zijn van mentale problemen of spanningen: dit zijn niet-specifieke gezondheidsklachten of somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten. Buikpijn, hoofdpijn, moe voelen, slecht slapen en niet goed kunnen concentreren zijn hier voorbeelden van en bijvoorbeeld 10 tot 15% van de jongeren heeft dit soort klachten. De klachten zijn waarschijnlijk het resultaat van een ingewikkeld samenspel tussen biologische, psychologische en omgevingsfactoren.

Bij ouderen hebben we extra aandacht voor vallen. Ouderen hebben een hoger risico op vallen door onder andere beperkte lichamelijke mogelijkheden, minder reactievermogen, evenwicht en kracht en vermindering zich en gehoor. En als 65-plussers vallen hebben ze een sterk verhoogde kans om gewond te raken. Een valongeval heeft vaak grote gevolgen, waardoor ouderen hun zelfredzaamheid tijdelijk of blijvend kunnen verliezen.  

Kijk in de open data van Utrecht in Cijfers, voor meer toelichting op de gestelde vragen. 

Steeds meer kinderen hebben meerdere lichamelijke klachten

In het najaar van 2023 geeft 17% van de kinderen in groep zeven en acht van het basisonderwijs in Utrecht aan in de afgelopen week meerdere klachten (tegelijkertijd) te hebben. Dit betekent dat ze in de afgelopen week zowel hoofdpijn als buikpijn hadden en dat ze moe waren en slecht hadden geslapen. Dit percentage neemt de laatste jaren langzaam toe. In 2013 gaf 10% van de kinderen dit aan. 
5% van de jongeren in de tweede en vierde klas van het voortgezet onderwijs heeft in het najaar van 2023 een langdurige ernstige lichamelijke of psychische ziekte of beperking of is verslaafd aan alcohol, drugs of gokken. Bij jongeren in de tweede en vierde klas van het voortgezet onderwijs neemt het percentage dat de afgelopen vier weken vaak last had geheugen- of concentratieproblemen toe van 21% in 2021 naar 26% in het najaar van 2023 terwijl het aantal jongeren dat vaak hoofdpijn had juist daalde van 25% naar 21%. Slaapproblemen en moeheid zijn niet veranderd.  

Meisjes, havo en vmbo-leerlingen hebben vaker gezondheidsklachten 

Meisjes hebben vaker dan jongens gezondheidsklachten. 34% van de meisjes op het voortgezet onderwijs geeft aan dat ze niet alles kunnen doen vanwege hun gezondheid. Bij jongens is dit 23%. 50% van de meisjes en 40% van de jongens is in de afgelopen vier weken ziek thuisgebleven van school. 
Havo en vmbo-leerlingen hebben in de afgelopen vier weken vaker last gehad van slaapproblemen dan vwo-leerlingen. Gemiddeld is dit 22%. Havoleerlingen geven ook vaker aan dat ze moe zijn en geheugen- of concentratieproblemen hebben. Vmbo-ers hebben vaker hoofdpijn. 52% van de vmbo-ers is in de afgelopen weken ziek thuisgebleven van school en 19% was drie dagen of meer ziek thuis. Bij vwo-leerlingen was dit 40% en 11%. 

Veel voorkomende gezondheidsklachten onder jongeren

88% van de kinderen en 45% van de jongeren slaapt voldoende uren per nacht

Kinderen voldoen vaker aan de richtlijn voor voldoende slaap dan jongeren. 37% van de jongeren uit de tweede klas en 54% van de jongeren uit de vierde klas slaapt voldoende, terwijl vierdeklassers zich juist vaker moe voelen dan tweedeklassers. Het percentage kinderen dat voldoende slaapt daalde tussen 2017 en 2021 van 93% naar 84%, maar is in 2023 weer gestegen naar 88%. Ook de dalende trend in het percentage kinderen dat zich vaak moe voelt en het percentage kinderen dat vaak slecht slaapt is sinds 2021 afgevlakt. 

Bijna een kwart van de jongvolwassenen in Utrecht ervaart (zeer) vaak meerdere gezondheidsklachten 

24% van de Utrechtse jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) geeft in mei t/m juli 2022 aan de afgelopen vier weken (zeer) vaak vijf of meer verschillende niet-specifieke gezondheidsklachten te ervaren. Dit is vergelijkbaar met de regio Utrecht en lager dan in Nederland. 77% van de jongvolwassenen gaf aan de afgelopen vier weken (zeer) vaak één of meer klachten te ervaren. Ongeveer de helft van deze groep is hiervoor het afgelopen jaar bij een huisarts geweest. Bekijk voor meer informatie de pagina eerstelijns medische zorg.

Vrouwen hebben vaker niet-specifieke klachten dan mannen

Jongvolwassen vrouwen hebben vaker vijf of meer niet-specifieke klachten dan hun mannelijke leeftijdsgenoten. Drie op de tien jongvolwassenen met voortgezet onderwijs geeft dit ook aan tegenover twee op de tien jongvolwassenen met een wo-opleiding. Jongvolwassenen met een buitenlandse herkomst geven vaker aan niet-specifieke klachten te hebben dan jongvolwassenen met een Nederlandse herkomst.

Ervaarde in de afgelopen vier weken (zeer) vaak vijf of meer niet-specifieke gezondheidsklachten

In Overvecht ervaren meer jongvolwassenen (zeer) vaak vijf of meer niet-specifieke gezondheidsklachten

Image

Ruim de helft van de jongvolwassenen is (zeer) vaak moe

53% van de jongvolwassenen geeft aan dat ze de afgelopen vier weken (zeer) vaak last hebben gehad van vermoeidheid. Dit is één van de nagevraagde niet-specifieke gezondheidsklachten. 16% van de jongvolwassenen is hiervoor het afgelopen jaar naar de huisarts geweest. Zowel bij mannen als bij vrouwen komt deze klacht het vaakst voor.

Had of was in de afgelopen vier weken (zeer) vaak:

Bijna één op de tien Utrechtse jongvolwassenen is beperkt door gezondheidsklachten

9% van de Utrechtse jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) voelt zich ernstig beperkt door ziekte, aandoeningen of problemen in hun dagelijks leven. Vrouwelijke jongvolwassenen (11%) voelen zich vaker ernstig beperkt dan hun mannelijke leeftijdsgenoten (6%).

Ruim de helft van de jongvolwassenen heeft meerdere gezondheidsklachten

56% van de Utrechtse jongvolwassenen heeft twee of meer van de volgende klachten of problemen: angstklachten, depressieve klachten, concentratieproblemen, slaapproblemen, nek- of rugklachten, langdurige vermoeidheid. Vrouwen en 19- t/m 21-jarigen hebben vaker twee of meer van deze gezondheidsklachten. Mannen, 16- t/m 18-jarigen en jongvolwassenen die bij hun ouders wonen hebben dit minder vaak. Bijna driekwart van de jongvolwassenen geeft aan minimaal één van deze klachten te hebben.

6% van de mbo studenten is beperkt door een aandoening

Ruim één op de twintig studenten op Utrechtse mbo’s heeft in het najaar van 2019 aangegeven dat zij door een ziekte of aandoening niet alles hebben kunnen doen wat ze wilde doen. 20% geeft aan dat zij over het algemeen wel alles kunnen doen, maar dat het soms lastig is. De meest genoemde aandoeningen zijn psychisch van aard. Denk hierbij aan overspannenheid en depressieve klachten, maar ook migraine en chronische vermoeidheid worden genoemd.

Meest voorkomende chronische lichamelijke aandoeningen:

Image

Chronische lichamelijke aandoeningen komen vaak voor onder Utrechters met basisonderwijs, lbo, mavo of vmbo

49% van de Utrechtse volwassenen (18-64 jaar) die basisonderwijs of vmbo heeft afgerond, heeft twee of meer chronische lichamelijke aandoeningen. Onder volwassenen met een hbo- of wo-opleiding is dit 16%. Het gemiddelde in Utrecht is 21%. Deze verschillen naar opleidingsniveau komen ook voor bij een enkele chronische aandoening, zoals aandoeningen aan het bewegingsapparaat, hart- en vaatziekten, migraine en astma en COPD.

Percentage Utrechters met een chronische lichamelijke aandoening naar opleidingsniveau

Image

Volwassenen uit Overvecht en Noordwest hebben vaker minimaal twee chronische lichamelijke aandoeningen

Image

Eén op de vijf Utrechters heeft een aandoening aan het bewegingsapparaat

19% van de Utrechtse volwassenen heeft een aandoening aan het bewegingsapparaat of deze de afgelopen twaalf maanden gehad. Dit zijn meestal aandoeningen aan de nek, schouder, hand of rug of gewrichtsslijtage.

Bijna een derde van de Utrechters met een Turkse of Marokkaanse migratieachtergrond heeft migraine of ernstige hoofdpijn

Ongeveer een derde van de Utrechters met een Turkse of Marokkaanse migratieachtergrond geeft aan migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn te hebben. Het gemiddelde in Utrecht is 15%. Migraine komt ook vaker voor bij vrouwen, 40- t/m 54-jarigen, Utrechters in een éénoudergezin of een huishouden met kinderen.

Hart- en vaatziekten komen voor bij 9% van de Utrechtse volwassenen

Gemiddeld in Utrecht heeft 9% van de volwassenen hart- en vaatziekten. De meest voorkomende vorm van een hart- en vaatziekte is hoge bloeddruk. Hart- en vaatziekten komen vaker voor op oudere leeftijd. 29% van de 55- t/m 64-jarigen Utrechters heeft een hart- en vaatziekte. Onder 40- t/m 54-jarigen is dit 13%.

7% van de Utrechtse volwassenen heeft astma of COPD

Van de Utrechtse volwassenen heeft 7% astma of COPD. Dit percentage is hoger onder 55- t/m 64-jarigen, namelijk 11%. Onder 18- t/m 39-jarigen is dit 6%. Astma of COPD komt voor bij 13% van de Utrechters met een Turkse migratieachtergrond. Dit is vaker dan gemiddeld in Utrecht.

2% van de volwassenen in Utrecht heeft diabetes

Gemiddeld heeft 2% van de Utrechtse volwassenen diabetes of heeft diabetes gehad in de afgelopen 12 maanden. Diabetes komt ook vaker voor onder Utrechters met een niet-westerse migratieachtergrond, namelijk bij 5%.
 

Een kwart van de Utrechters heeft een langdurige ziekte of aandoening 

25% van de 18- t/m 64 jarige Utrechters heeft één of meer langdurige ziekten of aandoeningen. Langdurig is (naar verwachting) zes maanden of langer. Dit is lager dan gemiddeld in Nederland en steden als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag en is de afgelopen jaren niet veranderd. Hoe ouder, hoe vaker volwassenen een ziekte of aandoening hebben. Ook volwassenen die moeite hebben met rondkomen, alleenstaande ouders, volwassenen die alleen wonen en volwassenen met basisonderwijs of vmbo hebben vaker één of meer langdurige ziekten of aandoeningen.

Beperkingen in dagelijks leven door gezondheid zijn toegenomen 

In het najaar van 2022 geeft één op vier Utrechtse 18- t/m 64-jarigen aan beperkt te zijn in het dagelijks leven door problemen met hun gezondheid. In 2020 was dit nog één op de vijf.  Deze toename is met name zichtbaar bij volwassenen met havo, vwo of mbo en inwoners van Vleuten- De Meern en Leidsche Rijn.

De helft van de Utrechtse volwassenen met basisonderwijs of vmbo is beperkt in het dagelijks leven door hun gezondheid 

Alleenstaande ouders en eenpersoonshuishoudens zijn vaker beperkt in hun dagelijks leven door gezondheid  

35% van de alleenstaande ouders in Utrecht is beperkt in hun dagelijks leven vanwege problemen met hun gezondheid. Dit is 30% bij volwassenen die alleen wonen. Ook volwassenen die moeite hebben met rondkomen geven dit vaker aan (41%). 

Volwassenen in de wijk Overvecht zijn het vaakst beperkt door hun gezondheid

Image

Eén op de vijf Utrechtse volwassenen is langer dan zes maanden beperkt in het dagelijks leven 

21% van de 18- t/m 64-jarige Utrechters is langdurig (langer dan zes maanden) beperkt in het dagelijks leven door hun gezondheid. 3% is ernstig beperkt. Zowel ernstige beperkingen als langdurige beperkingen in het dagelijks leven komen vaker voor bij Utrechters met basisonderwijs of vmbo. Gemiddeld in Nederland is één op de vier mensen langdurig beperkt. Ook in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag zijn volwassenen vaker langdurig beperkt. 

Zes op de tien volwassenen heeft langdurig last van niet-specifieke gezondheidsklachten 

61% van de 18- t/m 64-jarigen geeft aan langer dan zes maanden last te hebben van niet-specifieke gezondheidsklachten. 58% rapporteert lichamelijke klachten en 35% mentale klachten. Ruim de helft van de volwassenen heeft in het laatste jaar de huisarts bezocht voor deze klachten. De meest genoemde klachten waar Utrechters langer dan zes maanden last van hebben zijn moeheid (27%), nek- en schouderklachten (19%), geheugen- en concentratieproblemen en slaapproblemen (beide 18%). Volwassenen die moeite hebben met rondkomen, vrouwen, Utrechters met basisonderwijs, vmbo, havo, vwo of mbo en 55- t/m 64-jarigen hebben én vaker langdurige niet-specifieke klachten én zijn hiervoor vaker naar de huisarts geweest.  

Driekwart van de Utrechters in een kwetsbare situatie heeft een langdurige aandoening  

Uit een peiling van panel Meetellen in Utrecht in de winter 2021-2022 blijkt dat 76% van de Utrechters in een kwetsbare situatie een lichamelijke en/of psychische aandoening. Dit is meer dan gemiddeld in Utrecht. 28% heeft een psychische aandoening, 26% een lichamelijke en 21% heeft beiden. Een groot deel van de geïnterviewde panelleden met een ziekte of aandoening heeft ook benoemd dat deze aandoeningen hen belemmeren in hun dagelijks leven, bijvoorbeeld in hun sociale leven, de mogelijkheid om te werken of het ondernemen van activiteiten. 

Ja, nou op bijna alle dagelijkse dingen. Alleen al dat boodschappen voor mij doen veel vermoeiender is dan gemiddeld [...] Maar alle prikkels komen sterker bij mij binnen zeg maar en als er iemand [...] in de supermarkt tegen mij aan loopt van achter dan heb ik daar misschien een dag later nog last van, omdat ik getriggerd wordt [...]. Dus het [de PTSS] belemmert wel in heel veel aspecten.

Meest voorkomende chronische lichamelijke aandoeningen:

Image

Chronische lichamelijke aandoeningen komen vaker voor onder Utrechtse ouderen met basisonderwijs, lbo, mavo of vmbo

74% van de Utrechtse ouderen die basisonderwijs, lbo, mavo of vmbo hebben afgerond, heeft twee of meer chronische lichamelijke aandoeningen. Dit is 47% onder ouderen met een hbo- of wo-opleiding. Gemiddeld in Utrecht heeft 63% van de ouderen twee of meer chronische lichamelijke aandoeningen. Deze verschillen naar opleidingsniveau komen ook voor bij individuele chronische aandoeningen, zoals aandoeningen aan het bewegingsapparaat, hart- en vaatziekten, diabetes en incontinentie.

Percentage Utrechters met een chronische lichamelijke aandoening naar opleidingsniveau:

Image

Ouderen uit Overvecht en Noordwest hebben vaker minimaal twee chronische lichamelijke aandoeningen

Image

55% van de Utrechtse ouderen heeft een aandoening aan het bewegingsapparaat

Iets meer dan de helft van de zelfstandig wonende 65-plussers in Utrecht geeft aan dat zij een aandoening aan het bewegingsapparaat hebben of deze de afgelopen twaalf maanden hebben gehad. Vooral gewrichtsslijtage komt vaak voor.

De helft van de Utrechtse ouderen heeft een hart- en vaatziekte

49% van de 65-plussers geeft aan dat zij een hart- of vaatziekte hebben. Het grootste deel van de ouderen die aangeven een hart- en vaatziekte te hebben, heeft een hoge bloeddruk. Utrechtse ouderen met een niet-Westerse migratieachtergrond en 80-plussers hebben vaker een hoge bloeddruk dan gemiddeld bij ouderen in Utrecht. Ook geven inwoners van Overvecht vaker aan een hoge bloeddruk te hebben.

32% van de Utrechtse ouderen met een niet-Westerse migratieachtergrond heeft diabetes

Bijna een derde van de Utrechtse 65-plussers met een niet-Westerse migratieachtergrond heeft diabetes. Gemiddeld is dit 16% onder Utrechtse ouderen. Diabetes komt ook vaker voor onder mannen, namelijk bij 18%. Dit is 15% onder vrouwelijke 65-plussers.

Ongeveer een kwart van de vrouwelijke 65-plussers in Utrecht is incontinent

26% van de vrouwelijke 65-plussers geeft aan incontinent te zijn. Gemiddeld komt incontinentie bij één op de vijf 65-plussers in Utrecht voor. Ook geven 80-plussers in Utrecht vaker aan dan 65- t/m 79-jarigen dat zij incontinent zijn.
 

De helft van de ouderen heeft een langdurige ziekte of aandoening 

51% van de 65-plussers in Utrecht heeft één of meer langdurige ziekten of aandoeningen. Langdurig is (naar verwachting) zes maanden of langer. Dit is hoger dan gemiddeld in Nederland, maar vergelijkbaar met Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Er is geen verschil in het hebben van een langdurige ziekte tussen 65- tot en met 79-jarigen en 80-plussers. Langdurige ziekten of aandoeningen komen vaker voor bij ouderen die moeite hebben met rondkomen en ouderen die basisonderwijs of vmbo hebben afgerond.   

De helft van de ouderen is beperkt in het dagelijks leven door gezondheid  

52% van de 65-plussers geeft in het najaar van 2022 aan dat zij beperkt zijn in het dagelijks leven vanwege problemen met hun gezondheid. Bijna alle ouderen in deze groep zijn langdurig (langer dan zes maanden) beperkt in hun dagelijks leven. 8% is ernstig beperkt. Ouderen met basisonderwijs of vmbo en ouderen die moeite hebben met rondkomen zijn vaker beperkt in het dagelijks leven dan andere ouderen. 

Beperkt in dagelijks leven vanwege gezondheidsproblemen 

Hoe ouder hoe vaker beperkt door gezondheid 

Ruim zes op de tien 80-plussers is beperkt in het dagelijks leven door problemen met hun gezondheid. Dit is vijf op de tien bij 65- tot en met 79- jarigen. 80-plussers hebben twee zo vaak een ernstige beperking. Dit is opvallend, omdat er geen verschil is in het hebben van een langdurige ziekte of aandoening naar leeftijd bij ouderen. 

Zeven op de tien ouderen heeft langdurig last van niet-specifieke gezondheidsklachten 

69% van de 65-plussers geeft aan langer dan zes maanden last te hebben van niet-specifieke gezondheidsklachten. Bijna alle ouderen met langdurige klachten hebben lichamelijke klachten en bijna de helft heeft mentale klachten. De meest genoemde klachten waar ouderen langer dan zes maanden last van hebben zijn klachten aan been, heup, knie of voet (32%), rugklachten (23%), nek- en schouderklachten en slaapproblemen (beide 20%).

Oudere migranten zijn vaker naar de huisarts geweest voor niet-specifieke gezondheidsklachten 

82% van de ouderen die in het buitenland zijn geboren (migrant) zijn het afgelopen jaar bij de huisarts geweest voor een niet-specifieke klacht. Ook ouderen die moeite hebben met rondkomen gaan vaker naar de huisarts (84%). Gemiddeld in Utrecht is dit 69%. Beide groepen hebben ook vaker zes of meer niet-specifieke klachten in de afgelopen maand dan gemiddeld. Voor langdurige klachten zijn er geen verschillen zichtbaar. 

Bijna één op de vier ouderen is één keer of vaker gevallen 

38% van de Utrechtse ouderen is in de afgelopen 12 maanden gevallen. 14% is meer dan één keer gevallen. Met name ouderen die alleen wonen en 80-plussers zijn vaker gevallen. Ook vrouwen en ouderen die moeite hebben met rondkomen vallen vaker. 

Gevallen afgelopen jaar 

Eén op de tien ouderen is bang om te vallen 

10% van alle 65-plussers is vaak tot erg vaak bang om te vallen. Deze valangst komt vaker voor onder de groep die het afgelopen jaar is gevallen (16%). Ouderen die moeite hebben met rondkomen, migranten ouderen en vrouwen hebben valangst.