Groepen Utrechters met een gezondheidsachterstand

Meer dan 80% van de Utrechtse jeugd en volwassenen voelt zich gezond. Toch voelen bijna 46.000 Utrechtse volwassenen zich ongezond. Bij hen komen meerdere gezondheidsproblemen samen. Opleidingsniveau en problemen met geld, werk en wonen zijn daarin bepalend. Groepen met de grootste gezondheidsachterstand zijn Utrechters…:

die moeite hebben met rondkomen
die opgroeien in een gezin met lage welvaart
met basisonderwijs of een vmbo-opleiding
met een eenpersoonshuishouden of gezinsleden uit een eenoudergezinnen
die ouder zijn dan 65 jaar met een niet-westerse migratieachtergrond
in een zeer kwetsbare situatie (meerdere ernstige problemen, als: ernstige schulden, verslavingsproblemen, geen woning of thuis)

Ook onder andere groepen kunnen gezondheidsproblemen spelen

De hierboven genoemde groepen springen er qua gezondheid en kansen op gezondheid negatief uit. Het is niet zo dat het met alle Utrechters in deze groepen slecht gaat. Andersom gaat het ook niet met alle andere Utrechters goed. Ook Utrechters met een hbo- of wo-opleiding of Utrechters die goed kunnen rondkomen, kunnen gezondheidsproblemen hebben. De kans hierop is minder groot, maar omdat zij een groot deel van de Utrechtse bevolking vormen gaat het absoluut gezien om een behoorlijk aantal inwoners. Een voorbeeld: van de jongeren (13 t/m 15 jaar) op de havo of het vwo voelt 51% zich vaak gestrest. Dit geldt voor 38% van de jongeren op het vmbo. Een ander voorbeeld: de helft van de Utrechtse kinderen (t/m 2 jaar) die opgroeien in een kwetsbare situatie heeft ouders met een hbo- of wo-opleiding. Wel hebben deze kinderen vaak minder complexe problemen dan kinderen van ouders met een andere opleidingsniveau.

Figuur 1. Percentage en aantal kinderen dat opgroeit in een kwetsbare situatie naar opleidingsniveau van de ouders

Utrechters die moeite hebben met rondkomen

Volwassenen die moeite hebben met rondkomen zijn minder vaak gezond en hebben minder kansen op gezond leven. Een voorbeeld: van de volwassenen die niet goed kunnen rondkomen voelt 70% zich gezond, tegenover 87% van de volwassenen die wel goed kunnen rondkomen.

Voor sommige gezondheidsuitkomsten, zoals chronische aandoeningen en toegang tot zorg, wordt de achterstand over de jaren heen groter. Utrechters die moeite hebben met rondkomen hebben steeds vaker meerdere chronische aandoeningen tegelijkertijd (zie figuur). Deze stijging is niet zichtbaar bij Utrechters die geen moeite hebben met rondkomen. Bij kansen op gezond leven, krijgen inwoners die moeite hebben met rondkomen vaker benodigde zorg niet. Dit geldt voor 24% van deze groep. Terwijl dit 10% is voor inwoners die geen moeite hebben met rondkomen.

Figuur 2. Percentage volwassen Utrechters met minimaal twee chronische aandoeningen naar mate van rondkomen (18 jaar en ouder)

Utrechters kinderen die opgroeien in een gezin met lage welvaart

Een vergelijkbaar beeld zien we bij kinderen die opgroeien in een gezin met lage welvaart. Kinderen (10 t/m 12 jaar) met een lage gezinswelvaart hebben vaker een slechtere gezondheid. Van de kinderen met een lage gezinswelvaart heeft bijvoorbeeld 83% een goed ervaren gezondheid. Bij kinderen met een hoge gezinswelvaart is dat 92%. Ook hebben kinderen met een lage gezinswelvaart minder kansen op gezond leven. Zo is bijvoorbeeld in de figuur te zien dat zij minder vaak lid zijn van een sportvereniging. Bovendien worden verschillen in kansen op gezond leven met andere kinderen groter. We zien onder andere bij kinderen met een lage gezinswelvaart een minder snelle daling van pesten op school dan bij andere kinderen.

Figuur 3. Percentage kinderen (10 t/m 12 jaar) dat lid is van een sportvereniging, naar gezinswelvaart

54% van de kinderen met een lage gezinswelvaart is lid van een sportvereniging. Van de kinderen met een hoge welvaart is dit 90%.

14,8% van de Utrechtse huishoudens heeft een inkomen tot de Utrechtse armoedegrens (125% van het Wettelijk Sociaal Minimum). 4,1% van de Utrechtse huishoudens moest in 2020 langdurig rondkomen op bijstandsniveau. Hoewel we geen toename zien van het percentage huishoudens op bijstandsniveau, neemt het percentage huishoudens dat vier jaar of langer op bijstandsniveau leeft wel toe. Er is onzekerheid over de toekomstige ontwikkeling in cijfers. Op het moment van schrijven zijn de inflatie en energiekosten hoog, tegelijkertijd zijn er maatregelen afgekondigd die tot een daling in armoedecijfers moeten leiden.

Utrechters met basisonderwijs of vmbo-opleiding

Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding hebben in het algemeen een minder goede gezondheid en een ongezondere leefstijl. Voor deze groepen worden de verschillen met inwoners met een hbo- of wo-opleiding steeds groter. 57% van de Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding voelt zich gezond tegenover 91% van inwoners met een hbo- of wo-opleiding. Toenemende achterstanden zien we bijvoorbeeld in het vóórkomen van hart- en vaatziekten (zie figuur). Ook hebben Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding minder goede kansen op gezondheid. Zij gebruiken bijvoorbeeld minder preventieve zorg en hebben ongunstigere werkomstandigheden. Sommige van de verschillen in kansen op gezondheid worden steeds groter, bijvoorbeeld in de tevredenheid met de woning. Inwoners met basisonderwijs geven vaker aan dat hun woning slecht onderhouden is, terwijl dit percentage daalt onder inwoners met een hbo- of wo-opleiding.
Gezondheidsverschillen naar opleidingsniveau zijn al bij jongeren zichtbaar. 38% van de vmbo-leerlingen beweegt bijvoorbeeld voldoende, terwijl dit 59% is onder vwo-leerlingen.

Eén op de vijf Utrechtse volwassenen (15-74 jaar) heeft basisonderwijs of een vmbo-opleiding als hoogst afgeronde opleiding. In lijn met de landelijke ontwikkeling, daalt de omvang van deze groep.

Figuur 4. Percentage volwassen Utrechters met hart- en vaatziekten (incl. hoge bloeddruk) naar opleidingsniveau (18 jaar en ouder)

Eenoudergezinnen en eenpersoonshuishoudens

De vierde groep met gezondheidsachterstanden zijn mensen uit eenoudergezinnen en eenpersoonshuishoudens. De gemene deler in deze groepen is dat zij veelal op zichzelf aangewezen zijn en een minder goede inkomenspositie hebben. Utrechters uit deze groepen tonen in alle leeftijdsgroepen een achterstand in gezondheid en leefstijl én hebben minder kansen op een gezond leven. Bij kinderen uit een eenoudergezin worden gezondheidsachterstanden zelfs groter: 29% van de kinderen (10 t/m 12 jaar) uit een eenoudergezin heeft een verhoogd risico op psychosociale problemen. Dit is 14% onder kinderen die bij beide eigen ouders wonen. Het afgelopen decennium is dit percentage sterker gestegen bij kinderen uit een eenoudergezin dan bij kinderen die bij beide ouders wonen.
Jongeren hebben vaker gezondheidsklachten als zij niet bij beide ouders wonen (zie figuur). Alleenstaande volwassenen (18 t/m 64 jaar), al dan niet met thuiswonende kinderen, ervaren minder vaak een goede gezondheid, hebben vaker moeite met rondkomen en zijn vaker ontevreden over de woning.
Alleenstaande ouderen (65+) ervaren een lagere kwaliteit van leven en hebben een minder gezonde leefstijl.

Het percentage eenoudergezinnen in Utrecht is in de afgelopen jaren toegenomen, maar blijft met 6% (2022) onder het landelijk gemiddelde. Iets meer dan de helft van de Utrechtse huishoudens is een eenpersoonshuishouden. Dit aandeel is in het afgelopen decennium iets lager geworden, in tegenstelling tot de landelijke trend.

Figuur 5. Percentage jongeren (13 t/m 15 jaar) dat de afgelopen 4 weken vaak last heeft van minimaal vijf gezondheidsklachten, naar gezinssamenstelling

15% van de jongeren die bij beide ouders wonen heeft vijf of meer gezondheidsklachten. Bij jongeren met andere gezinsvormen is dit 19% tot 25%.

Ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond

De vijfde groep met grote gezondheidsachterstanden zijn ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond. Deze groep ouderen heeft over het algemeen een minder goede gezondheid en minder goede gezondheidsvaardigheden. Ook zijn ze vaker ernstig eenzaam dan andere ouderen: dit geldt voor 23% vergeleken met 13% bij ouderen zonder migratieachtergrond. We zien minder duidelijke verschillen in gezondheid naar migratieachtergrond onder kinderen en jongeren.

De gehele populatie ouderen in Utrecht heeft een minder goede gezondheid dan de ouderen in de regio Utrecht, maar de gezondheid is vergelijkbaar met de andere G4-steden. Langdurige ziekten of aandoeningen en ernstige eenzaamheid komen vaker voor dan in de regio Utrecht en even vaak als in de andere G4-steden.

Onder Utrechtse 65-plussers is het percentage met een migratieachtergrond toegenomen van 12% in 2001 naar 25% in 2022. De verwachting is dat het percentage verder toeneemt. Van de 55- tot en met 64-jarigen, de ouderen van de toekomst, heeft 32% een migratieachtergrond.

Figuur 6. Percentage Utrechtse ouderen met (zeer) goed ervaren gezondheid en met sterke belemmeringen in dagelijkse bezigheden door chronische aandoeningen, naar migratieachtergrond

38% van de ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond voelt zich gezond, van de ouderen zonder migratieachtergrond is dit 63%.

Mensen in een kwetsbare situatie

De zesde groep met grote gezondheidsachterstanden zijn Utrechters in een kwetsbare situatie. Deze groep Utrechters heeft bijvoorbeeld schulden of verslavingsproblematiek (gehad) of is dak- of thuisloos (geweest). Ruim 7000 inwoners in de leeftijd van 18 tot en met 64 jaar scoren ongunstig op bijna alle aspecten van gezondheid én op de onderliggende oorzaken van gezondheid. Uit een peiling van panel Meetellen blijkt dat 43% van de Utrechters in een kwetsbare situatie een goed ervaren gezondheid heeft; waar het Utrechts gemiddelde 83% is (18 jaar en ouder). Ook zijn er grote verschillen in eenzaamheid en ervaren stress. Bij deze groep Utrechters staan meerdere aspecten van de bestaanszekerheid onder druk. Denk aan inkomen, werk en een dak boven je hoofd. Dat maakt hun gezondheid nog kwetsbaarder.

Figuur 7. Gezondheidsindicatoren voor de gemiddelde Utrechtse bevolking en inwoners in een kwetsbare situatie

32% van de Utrechters in een kwetsbare situatie voelt zich ernstig eenzaam. Gemiddeld in Utrecht is dit 11%.

Gericht samen aan de slag voor gezonde Utrechters

Stapeling in gezondheidsproblemen en een sterke relatie met bestaanszekerheid