Definitie van veerkracht
Op basis van literatuuronderzoek en gesprekken met professionals en ervaringsdeskundigen vormt de bewerkte en vertaalde definitie van veerkracht door Windle et al. (2011) in dit hoofdstuk het uitgangspunt. Deze definitie sluit goed aan bij het Utrechts Gezondheidsmodel dat gezondheid breed en positief benadert. Veerkracht wordt omschreven als:
Het proces van aanpassen aan of omgaan met belangrijke bronnen van stress of trauma, ook wel uitdagingen genoemd. De gewenste uitkomst van veerkracht is het behouden van gezondheid/welzijn, of een betere gezondheid/welzijn dan verwacht gezien de ervaren tegenslag. Hulpbronnen van het individu en in de omgeving maken dit aanpassen en terugveren bij tegenspoed makkelijker. Gedurende de levensloop varieert veerkracht.
Veerkracht is dus niet iets wat iemand heeft of niet heeft. Of en hoe mensen veerkrachtig kunnen zijn, is de uitkomst van een complex proces waarbij hulpbronnen een belangrijke rol spelen. Dit kunnen zowel hulpbronnen van het individu als vanuit de omgeving zijn.
Wat zijn hulpbronnen?
Hulpbronnen zijn de mogelijkheden die mensen hebben om met uitdagingen om te gaan. Hulpbronnen kunnen zowel van een individu zijn als zich in de omgeving bevinden. Voorbeelden van hulpbronnen van het individu zijn kennis of (digitale, sociale en emotionele) vaardigheden. Hulpbronnen van het individu kunnen ook materieel zijn, zoals geld, toegang tot internet of het bezitten van een auto of een computer. Voorbeelden van hulpbronnen in de omgeving zijn sociale contacten, zorg- en hulpverlening en dagbesteding of (vrijwilligers)werk.
Veerkracht is een dynamisch proces en verschilt steeds tussen situaties en ook tussen levensfasen. Figuur 1 laat zien dat het proces van veerkracht op verschillende manieren kan verlopen en dat de uitkomst verschillend kan zijn. Er is sprake van veerkracht als iemand herstelt van tegenslag (A), als de gezondheid beter is dan verwacht (B) of zelfs verbetert, doordat iemand persoonlijke groei doormaakt na een ingrijpende gebeurtenis (C). Het proces van veerkracht kan kortere of langere tijd duren, afhankelijk van de ernst van de uitdaging en de hulpbronnen die iemand heeft. Ook kan het een proces zijn van vallen en opstaan, bijvoorbeeld omdat een nieuwe uitdaging zich aandient terwijl iemand nog herstellende is van de vorige tegenslag (figuur 1D).
Figuur 1. Verloop van het proces van veerkracht:
Twee derde van de Utrechtse jongeren vindt dat zij meestal snel herstellen na een moeilijke tijd
In de Gezondheidsmonitor geeft 67% van de Utrechtse jongeren uit klas twee en vier van het voortgezet onderwijs aan dat zij meestal weer snel herstellen na een moeilijke periode. Meisjes, jongeren uit een eenoudergezin en jongeren die wonen met een ouder en stiefouder, pleegouders of grootouders hebben minder vaak een snel herstel. 32% van alle jongeren vindt het moeilijk om stressvolle gebeurtenissen te doorstaan. Meisjes vinden dat vaker moeilijk dan jongens.
Figuur 2. Omgaan met stressvolle gebeurtenissen, jongeren (13 t/m 15 jaar)
Bij veerkracht kun je meerdere niveaus onderscheiden. Een individu kan veerkrachtig zijn, maar dat kan ook gelden voor een huishouden of gemeenschap, zoals een school, de wijk of de samenleving. Dit wordt ‘community resilience’ genoemd. Het gaat er dan om hoe een gemeenschap of een samenleving als geheel omgaat met tegenslag of rampen. De verschillende niveaus staan niet los van elkaar: een persoon die veerkrachtig kan zijn, draagt bij aan een veerkrachtige samenleving, en een veerkrachtige samenleving helpt een individu veerkrachtig te zijn. In dit hoofdstuk belichten we veerkracht vooral vanuit het perspectief van het individu, aangezien we Utrechters hebben gesproken over hun eigen ervaringen met veerkracht.