Inleiding
De eerste 1.000 dagen zijn cruciaal voor de gezondheid en het welzijn van kinderen tijdens die eerste periode, maar ook gedurende de rest van het leven. Dan wordt de basis gelegd voor de lichamelijke, psychische en sociale ontwikkeling. Deze ‘1000 dagen’ starten vanaf de conceptie en lopen tot de tweede verjaardag van een kind. In deze periode ontwikkelt het kind zich enorm snel; van de aanleg van de organen van de baby tot een dreumes die lopend op ontdekking gaat en contact zoekt met de mensen om zich heen. De Utrechtse ambitie is om alle kinderen een kansrijke start te bieden. We zetten daarbij vooral in op (aanstaande) gezinnen in een kwetsbare situatie. Met deze speciale uitgave van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht over de eerste 1000 dagen krijgen we inzicht in de ontwikkeling en welzijn van jonge kinderen en hun ouders in Utrecht. Dit geeft professionals, beleidsmakers en bestuurders informatie in handen om in gesprek te gaan over de manier waarop we nog meer kinderen een kansrijke start kunnen bieden.
Voor zover mogelijk gaan de cijfers in deze uitgave over Utrechtse kinderen van 0 tot 2 jaar en hun ouders. Sommige informatie is niet beschikbaar voor deze leeftijdsgroep. In dat geval is in de tekst aangegeven over welke leeftijd de cijfers gaan. Informatie over Utrechtse baby’s voor hun geboorte is er helemaal niet. Waar mogelijk vergelijken we de ontwikkeling van jonge Utrechtse kinderen met die van kinderen in de andere drie grote steden of landelijk. Deze gegevens zijn slechts zeer beperkt beschikbaar.
Hoe werken we in Utrecht en landelijk aan een kansrijke start?
De gemeente Utrecht zet in op een kansrijke start voor alle kinderen in de wijk, de stad en de regio. Als gemeente voeren we de jeugdgezondheidszorg uit en werken we samen met verloskundigen, kraamzorg, buurtteam jeugd en gezin, welzijnswerk, informele zorg en ouders zelf. De gemeente stimuleert professionals en organisaties om in actie te komen en levert een bijdrage door de netwerken rondom Kansrijke Start te verstevigen. Samen leren en verbeteren staat centraal in de aanpak. Vanwege de impact van corona op jonge gezinnen investeert de gemeente Utrecht tijdelijk extra in deze groep, om de negatieve gevolgen te verminderen.
Meer weten over Kansrijke Start in (de regio) Utrecht? De website Kansrijke Start Utrecht geeft een overzicht van de initiatieven en projecten. Op de website van de zorgprofessionals van de gemeente Utrecht staat de aanpak van Kansrijke Start in Utrecht beschreven. Wilt u in contact komen over kansrijke start? Stuur dan een e-mail aan opgroeien@Utrecht.nl.
Het landelijk actieprogramma Kansrijke Start (2018-2021) stimuleert gemeenten, partijen uit de geboortezorg en de jeugdgezondheidszorg om meer kinderen een kansrijke start te bieden. Dit actieprogramma wordt gemonitord met de landelijke indicatorenset die door het RIVM is ontwikkeld. Het RIVM heeft in 2022 ook een lokale indicatorenset ontwikkeld. Deze indicatorenset wordt jaarlijks wordt aangevuld en is een aanvulling op de data die we zelf verzamelen over de eerste 1000 dagen.
Beschermende en risicofactoren voor de ontwikkeling van een kind
Hoe een kind zich kan ontwikkelen wordt beïnvloed door kind-, ouder-, gezins- en omgevingsfactoren. Denk bijvoorbeeld aan de gezondheid van het kind zelf en de gezinsleden, opvoedvaardigheden van ouders, stress, het hebben van een sociaal netwerk en toegang tot zorg. Het balansmodel van Bakker en collega’s dat wordt gebruikt door de jeugdgezondheidszorg Utrecht beschrijft het belang van een balans tussen beschermende factoren en eventuele risicofactoren om gezond en veilig op te kunnen groeien. Als die balans er niet is, zijn de ontwikkelingskansen van het kind kleiner. Ook de kans op een goede gezondheid op latere leeftijd is dan kleiner.
Stress is een hele belangrijke risicofactor
Een hele belangrijke risicofactor voor de ontwikkeling van een kind is stress bij de ouders. Stress kan veel verschillende oorzaken hebben, zoals financiële problemen, werkloosheid, huisvestingsproblemen, relationele problemen en gezondheidsklachten. Beschermende factoren zijn veerkracht, sterke opvoedvaardigheden, een stevig sociaal netwerk en professionele hulp. Dit is extra van belang in stressvolle situaties.
Als ik ga slapen, voel ik hier heel veel verantwoordelijkheid en stress. Moeilijk, cultuur anders en familie niet hier.
- Moeder
De komst van de baby maakt de andere zorgen nog erger, de aandacht en tips voor de baby komt dan vaak niet goed binnen. Als ik bij een multi-probleemgezin de hulp goed georganiseerd heb, wordt de zwangerschap met minder stress uitgedragen en verloopt de bevalling beter.
- Verloskundige
Leefstijl als belangrijke factor voor gezond opgroeien
Leefstijl van ouders en kinderen is ook erg belangrijk voor gezond opgroeien. Kinderen van moeders die roken of drinken tijdens de zwangerschap, hebben bijvoorbeeld meer kans op vroeggeboorte, laag geboortegewicht en neurologische of psychische schade. Voor een gezond gewicht is gezonde voeding en voldoende beweging essentieel. Borstvoeding speelt ook een rol; kinderen die borstvoeding hebben gehad, hebben minder vaak overgewicht.
De invloed van ervaringen in de kindertijd op volwassenleeftijd
Kinderen die niet gezond en veilig opgroeien hebben ook later in het leven minder kansen. Kinderen die opgroeien in armoede leven als volwassenen ook vaker in armoede. Als kinderen opgroeien in een onveilige gezinssituatie, of zelfs slachtoffer zijn van kindermishandeling, hebben zij als volwassenen vaker (ernstige) psychische problemen en lopen een verhoogd risico om hun eigen kinderen te mishandelen. En zo zijn er nog vele voorbeelden van het belang van een kansrijke start voor ieder kind.
Leeswijzer
In hoofdstuk 2 beschrijven we de kenmerken van Utrechtse jonge kinderen en hun ouders; hierdoor wordt duidelijk over wie deze speciale uitgave gaat. Vanwege onze focus in Utrecht op kinderen en gezinnen in kwetsbare situaties gaat hoofdstuk 3 hierover. Hoofdstuk 4, 5 en 6 geven inzicht in de gezondheid en ontwikkeling van Utrechtse jonge kinderen. Omdat de gezinnen en omgeving van kinderen een grote invloed op hen hebben, gaat hoofdstuk 7 over de gezondheid en leefstijl van ouders en hoofdstuk 8 over de ervaringen met ouderschap en hulp bij de opvoeding. Hoofdstuk 9 beschrijft de hulp en zorg aan jonge Utrechtse kinderen en gezinnen. In alle hoofdstukken geven we op basis van nationaal en internationaal onderzoek aan wat de mogelijke invloed van de coronapandemie is. De resultaten van de special worden samengevat in hoofdstuk 10. De special sluit af met meer informatie over de gebruikte methoden.